نقش نهاد قدرت در پيشبرد گفتمان‌ «كثرت‌گرايي ديني» در تصوف ايراني (با تأكيد بر عصر مغول)

تأثير ارادۀ نهاد قدرت بر شدت و ضعف گفتمان كثرت گرايي ديني در انديشه هاي صوفيه مسأله اي است كه اين مقاله مي كوشد ميزان و چگونگي آن را در سير تاريخي تصوف ايراني تا پايان قرن هفتم (با تاكيد بر عصر مغول) نشان دهد. بررسي­ها نشان داد كه ثبات و سلطۀ گفتمان انحصارگرايي ديني در مناسبات فرهنگي جامعۀ ايراني تا قرن هفتم، برآيند پيوند متشرعه با نهادهاي قدرت بوده و خلع يد متشرعه از قدرت سياسي موجب به‌حاشيه‌رفتن گفتمان فقه و رشد جريان تصوف، و در نتيجه اعتلاي گفتمان كثرت گرايي ديني در آراء صوفيان شده است. نمونۀ­ تاريخي صحت اين مدعا حكومت (غير ديني و سپس ديني) مغولان در ايران است كه تا زماني كه مسلمان نگشته و متشرعان را در مناسبات قدرت سهيم ­نكرده بودند، كثرت گرايي ديني در متون صوفيه گفتمان غالب بوده است؛ اما با مسلمان‌شدن مغولان پيوند مجدد متشرعه با قدرت مانع بسط گفتمان كثرت گرايي ديني در آثار صوفيه مي شود.