بررسي انتقادهاي علامه طباطبايي به ديدگاه ملاصدرا دربارۀ «تعريف حدي شيء به‌وسيلۀ فصل»

يكي از نوآوري هاي منطقي ملاصدرا بر اساس نظريۀ اصالت وجود، اين است كه «تعريف حدي شيء منحصر در فصل اخير آن است» كه البته اين فصل، نحوۀ وجود خاص آن شيء است و همۀ اجناس و فصول پيشين را به نحو بساطت و اجمال دربر دارد. علامه طباطبايي به عنوان يكي از مهم ترين شارحان ملاصدرا اين ديدگاه او را نپذيرفته و سه اشكال را نسبت به آن مطرح كرده است: 1) اكتفا به فصل با مقام تفصيل حد مناسب نيست 2) خارج بودن جنس ها و فصل هاي پيشين از حقيقت شيء مستلزم انقلاب در ذات و ذاتيات شيء است 3) خارج بودن جنس ها و فصل هاي پيشين از حقيقت شيء با «لبس بعد از لبس» در حركت جوهري منافات دارد. اين مقاله پس از اشارۀ مختصر به ديدگاه ملاصدرا دربارۀ انحصار تعريف حدي شيء به فصل اخير، انتقادهاي سه گانۀ علامه طباطبايي را با نگرشي انتقادي بررسي كرده است. بررسي اين انتقادهاي سه گانه به اين نتيجه منتهي شد كه هيچ يك از اشكال هاي علامه طباطبايي به ديدگاه ملاصدرا وارد نيست و مقصود ملاصدرا از خارج بودن اجناس و فصول پيشين از ماهيت شيء، خارج بودن اجناس و فصولِ حاضر در مرتبۀ تفصيل است، نه اجناس و فصول مندمج در مرتبۀ اجمال و بساطت فصل اخير. همچنين در خلال بررسي و پاسخ گويي به انتقادهاي علامه طباطبايي، برخي از ابعاد پنهان ديدگاه ملاصدرا نظير فعليت ثبوتي اجناس و فصول پيشين ـ در مقابل فعليت وجودي آنها ـ روشن شد.