مطالعه‌ي تطبيقي ارتباط دين و به‌هم‌پيوستگي اجتماعي در ايران

جامعه‌شناسان از ديرباز، «دين» را به‌عنوان عامل مهمِ تأمين و حفظ به‌هم‌پيوستگي اجتماعي جوامع محسوب نموده و استدلال‌هايي را در معقول‌سازي اين رابطه مطرح كرده‌اند. در مقابل، برخي نظريه‌پردازان متأخر سكولاريزاسيون در علوم اجتماعي اين استدلال را مطرح نموده‌اند كه امروزه يكي از مهم‌ترين پيامدهاي مدرنيزاسيون و توسعه‌يافتگي بر حيات ديني جوامع آن بوده كه پيوند دين و به‌هم‌پيوستگي اجتماعي را به‌شدت تضعيف نموده است تا جايي كه به‌هم‌پيوستگي اجتماعي، ديگر وابستگي چنداني به دين و دينداري اعضاي جامعه ندارد. در تحقيق حاضر، ابتدا استدلال‌هاي اين دو ديدگاه نظري رقيب در جامعه‌شناسي به دو فرضيه‌ي متفاوت درخصوص چگونگي ارتباط دين با به‌هم‌پيوستگي اجتماعي ترجمه گرديد. سپس، تلاش گرديد با واحد تحليل قرار دادن «استان» و استفاده از داده‌هاي جمعي نيمه‌ي دوم دهه‌ي 1390، اعتبار اين فرضيات با روش تطبيقي درون‌كشوري در ايران مورد آزمون تجربي قرار گيرند. نتايج اين آزمون از يك سو، حمايتي تجربي براي فرضيه‌ي سنتي در جامعه‌شناسي فراهم آورد مبني بر آن كه دين تقويت‌كننده‌ي به‌هم‌پيوستگي اجتماعي است. از سويي ديگر، يافته‌هاي تحقيق حمايتي تجربي براي پيش‌بيني نظريه‌پردازان سكولاريزاسيون فراهم نياورد و فرضيه‌ي آن‌ها توسط شواهد تجربي برآمده از استان‌هاي ايران ابطال گرديد. در مجموع، يافته‌هاي مربوط به آزمون تجربي فرضيات اين تحقيق در ايران با روش تطبيقي درون‌كشوري و تحليل بين‌استاني نشان داد كه دين عامل مهمي در تقويت به‌هم‌پيوستگي اجتماعي است؛ حتي هنگامي كه اثرات توسعه‌يافتگي كنترل و حذف شوند.