ارتباط پوشاندن صورت پيامبر (ص) در نگارگري ايراني دوره صفوي با عقايد حروفيه

دوره صفويه در تاريخ ايران دوره اسلامي از لحاظ تحولات سياسي‌اجتماعي و مذهبي اهميت خاصي دارد. اين اهميت با بررسي آثار هنري اين دوره دوچندان مي‌شود، به‌خصوص در راستاي اهميت نگاره‌هاي مذهبي و تصويرگري پيامبر (ص) «انقلاب تصويري» رخ داد و آن پوشيده‌شدن صورت ايشان با پارچه‌اي سفيد بود. محققان بيشتر بر تأثيرات كلامي‌فقهي در اين انقلاب تصويري تمركز داشته‌اند و به تأثير برخي مكاتب فكري توجه نشده است. آيا عقايد فكري مكتب حروفيه را مي‌توان مؤثر و مرتبط با اين انقلاب تصويري دانست؟ حروفيه، كه فضل‌الله استرآبادي (740-796 ه.ق.) در قرن هشتم بنيان نهاد و تا عهد شاه‌عباس به حيات خود ادامه داد، براي حروف الفبا تقدس خاصي قائل بودند. آنها معتقد بودند اسماء و صفات الاهي به ‌صورت حروف در صورت انسان متجلي مي‌شود. رهنمودهاي آنان را در اشعار شاه‌اسماعيل اول، مؤسس سلسله صفويه، مي‌توان ديد. با توجه به اهميت صورت در انديشه حروفيان و ارتباط آن با اسماء و صفات الهي، به‌خصوص پيامبر (ص) به ‌عنوان تجلي‌گاه صفات الاهي، به نظر مي‌رسد بين انديشه آنان و پوشاندن صورت پيامبر (ص) در نگاره‌هاي دوره صفوي ارتباط مؤثري وجود دارد. لذا در اين پژوهش به روش توصيفي‌تحليلي ارتباط افكار حروفيه با پوشاندن صورت پيامبر (ص) در نگاره‌هاي مكاتب تبريز، قزوين-مشهد بررسي شده است. به ‌طور حتم دلايل ديگري در اين نوع تصويرسازي نقش داشته است كه در اين مقاله به آن نمي‌پردازيم.