تحليل الگوي تاب‌آوري كالبدي ـ فضايي متأثر از مخاطرات زيست‌محيطي كلانشهر تهران (مطالعه موردي: تحليل تطبيقي مناطق ۲ و ۱۲)

زمينه و هدف: در ادبيات دانشگاهي اخيراً تأكيد بر اين است كه چرا تاب‌آوري شهري متفاوت از پايداري شهري است. اين در حالي است كه برنامه‌هاي سياست‌گذاري شهري از اين اصطلاحات تقريباً به جاي يكديگر استفاده مي‌كنند. در اين پژوهش با تحليل الگوي تاب‌آوري كالبدي ـ فضايي؛ عوامل متأثر از مخاطرات زيست‌محيطي همچون زلزله وفرونشست در سطح مناطق 2 و 12 شهر تهران بررسي مي‌شود. روش بررسي: اين پژوهش كاربردي است كه با روش تحليلي ـ موردي و رويكرد كمي انجام گرفته است. با توجه به ماهيت داده‌ها از نوع توصيفي است. براي دستيابي به اهداف تحقيق و تحليل الگوي تاب‌آوري كالبدي ـ فضايي متأثر از مخاطرات زيست‌محيطي كلانشهر تهران شامل فرونشست و زلزله، ابعاد مورد بررسي در 13 شاخص شامل قيمت پايه (مترمربع)، جنس مصالح، سال ساخت، قدمت ساختمان، اسكلت ساختمان، تعداد طبقات، درجه تمركز يا تفرق كاربري مسكوني، دانه‌بندي، نفوذپذيري، مساحت كل كاربري‌ها (فضاي سبز و باز) و مساحت كاربري مسكوني در بخش فضايي و كالبدي و درجه تمركز يا تفرق جمعيت، خوشه‌هاي مسكوني و فضاهاي باز و سبز جهت استقرار جمعيت براساس اكثريت ساكن در محلات، جهت جغرافيايي توزيع جمعيت در بخش اجتماعي مبتني بر مطالعات كاربري اراضي وضع موجود استخراج شد. براي ارزيابي و تحليل الگوهاي فضايي و اجتماعي از الگوريتم رقابت استعماري در محيط نرم‌افزار Matlab a2019 و براي فضايي‌سازي شاخص هاي مورد مطالعه از روش (Tracking Analyst Tools) در فرآيند تحليل شبكه (Network Analyst Tools) در محيط نرم‌افزار ArcGIS استفاده شده است. يافته‌ها: با توجه به قرارگيري منطقه ۱۲ در بافت تاريخي و تمركز و تراكم جمعيت در محورهاي كانوني با عملكرد منطقه‌اي، آسيب‌پذيري بيشتري از خود نشان مي‌دهد. در ارتباط با معيارهاي تراكم جمعيت، دانه‌بندي و همچنين وضعيت اسكلت ساختمان‌ها؛ مجموعا منطقه 2 وضعيت بهتري را نشان مي‌دهد هرچند تراكم جمعيت در سطح هر دو منطقه علي‌رغم جمعيت و وسعت بيشتر منطقه ۲ يكسان مي‌باشد، اما با توجه به سيل جمعيت شناور مراجعه كننده و ساكن در منطقه ۱۲ اين منطقه تاب‌آوري پايين‌تري را نشان مي‌دهد. بحث و نتيجه‌گيري: با توجه به فرسوده بودن ابنيه و نفوذپذيري كم‌فضايي، الگوي پراكنش فضايي جمعيت و عوامل مؤثر بر گسست‌هاي كالبدي ـ فضايي در سطح منطقه 2 و 12 نتايج نشان مي‌دهد كه الگوي توزيع و گسست تاب‌آوري در سطح محلات، هر دو منطقه متفاوت و در مجموع منطقه ۱۲ وضعيت ناپايدارتري را نشان مي‌دهد.