تحليل منطقه‌اي بار رسوب و تهيه نقشه فرسايش آبي خاك، مطالعه موردي: منطقه البرز مياني

آگاهي از ميزان فرسايش و تغييرات مكاني آن راه‌گشاي مديران و برنامه‌ريزان در امر مهم حفاظت آب و خاك در حوزه‌هاي آبخيز است. در پژوهش حاضر با هدف ارائه نقشه فرسايش آبي خاك از داده‌هاي دبي آب و رسوب 40 ايستگاه آب‌سنجي در منطقه البرز مياني و در دوره آماري بين سال‌هاي آبي 1361-1360 تا 1400-1399 استفاده شد. در ابتدا مهم‌ترين عوامل موثر بر فرسايش و رسوب‌دهي در زيرحوضه‌هاي مورد مطالعه شامل 30 ويژگي هيدرولوژيكي، فيزيوگرافيكي، ژئومورفولوژيكي، زمين-شناسي و خاك، اقليمي، كاربري اراضي و پوشش گياهي به عنوان متغيرهاي مسـتقل و دو ويژگي رسوب‌دهي كل و رسوب‌دهي ويژه به عنوان متغيرهاي وابسته مشخص شد. با اسـتفاده از روش‌هاي تجزيـه و تحليـل عـاملي و تحليل مؤلفه‌هاي اصلي، مهمترين خصوصيات حوضه‌ها موثر در رسوب‌دهي مشخص شد. در مرحله بعد حوضه‌هاي منطقه مطالعاتي براساس ويژگي‌هاي منتخب و انجام تحليل خوشه‌اي به شش گروه همگن تقسيم و با استفاده از رگرسـيون چندمتغيره به روش گام به گام اقدام به مدل‌سازي بين رسوب‌دهي ويژه و خصوصيات حوضه‌ها شد. با توجه به مدل‌هاي رگرسيوني انتخابي مشخص مي‌شود كه مقدار رسوب‌دهي ويژه در منطقه البرز مياني به پنج عامـل مسـاحت اراضي كشاورزي (ديم، آبي و باغات)، مساحت زيرحوضه‌ها، مجموع مسـاحت سـازندهاي حساس به فرسايش و كواترنر، دبي متوسط ساليانه و ضريب فرم حوضه بستگي دارد كه ايـن پنج عامل 92 درصد تغييرات توليد رسوب زيرحوضه‌هاي انتخابي را كنترل مي‌كنند. سپس با در نظر گرفتن ضريب انتقال رسوب زيرحوضه‌ها ميزان فرسايش خاك تعيين و نقشه فرسايش خاك براي منطقه البرز مياني ترسيم شد. نتايج نشان داد كه ميانگين رسوب‌دهي و ميزان متوسط وزني فرسايش خاك در منطقه مطالعاتي به‌ترتيب 3/84 و 13/56 تن در هكتار در سال بوده و عوامل مؤثر بر فرسايش و رسوب منطقه البرز مياني را مي‌توان به سه گروه تغيير كاربري اراضي به‌واسطه فعاليت‌هاي انساني، زمين‌شناسي و فيزيوگرافي تقسيم‌بندي كرد.