سير تحول حياط در خانه‌هاي يزد از دورۀ آل مظفر تا صفوي

يزد شهري تاريخي است كه قديمي‌ترين ساختمان‌هاي مسكوني را در خود جاي‌ داده است. در دورۀ 77 سالۀ حكومت آل مظفر، يزد به‌عنوان مركز حكومتي وسيع با قلمروي گسترده شد و شكوه و رونق براي اين شهر به وجود آمد. در دورۀ صفوي نيز به‌مانند حكومت مظفري به‌واسطۀ امنيت و آرامش شهر يزد، شاهد افزايش ساخت‌وساز خانه‌ها هستيم. يكي از اجزاي لاينفك خانه‌ها در دوران آل مظفر و صفوي، حياط است. در لابه‌لاي تحولات معماري مسكوني در اين دوران شاهد گونه‌هاي متفاوت و متنوعي از فضاي حياط در اين خانه‌ها هستيم؛ به‌گونه‌اي كه تحول حياط يكي از جلوه‌هاي عملي و نظري دگرگوني انديشه‌هاي معماري است. به‌واسطۀ تنوع خانه در دوران آل مظفر و صفوي و صورت نگرفتن پژوهشي جداگانه دربارۀ كرونولوژي حياط و سير تحول آن از دورۀ آل مظفر تا صفوي، در اين تحقيق به آن پرداخته ‌شده است. اين پژوهش بر مبناي اسناد و مدارك تاريخي و همچنين مطالعات ميداني صورت گرفته است. روش اين پژوهش تحليلي‌تاريخي و منبع اصلي آن، منابع تاريخي مانند كتاب تاريخ يزد و تاريخ جديد يزد براي دورۀ آل مظفر و جامع مفيدي و جامع جعفري براي دورۀ صفوي است. در اين پژوهش ابتدا به تبيين ويژگي‌هاي خانه در متون تاريخي و سپس سعي در معرفي اجمالي معماري خانه‌هاي موجود شده است. مقايسۀ تطبيقي بين حياط‌ها از جنبه‌هاي كالبدي، مرحلۀ بعدي تحقيق است كه به‌صورت گزارش‌هاي كمي بيان ‌شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه در دورۀ آل مظفر سه گونه حياط به صورت‌هاي اندروني، باغچۀ پشتي (باغ خلفي) و سرابستان به كار مي‌رفته است. در دورۀ صفوي حياط‌هاي اندروني و سرابستان به حيات خود ادامه دادند و خبري از حياط‌هاي مشجر كوچك در پشت ايوان نيست. در نهايت مي‌توان بيان كرد كه حياط خانه‌باغ‌هاي صفوي برگرفته از الگوي سرابستان مظفري و وفادار به طرح خانه‌باغ‌هاي مظفري بوده و با تغييرات درون آن به‌روزشدۀ الگوهاي پيشين خود است.