كاربست مفهوم تاب‌آوري در تحليل امنيت منابع پايه حوزه آبخيز شازند، استان مركزي

مقدمه و هدف: تمركز صرف بر مشكلات در يك حوزه آبخيز مي‌تواند منجر به غفلت از نقاط قوت و ظرفيت‌هاي موجود در آن شود. به‌عنوان يك رويكرد نوظهور، مي‌توان از تفكر تاب‌آوري براي درك بهتر حوزه‌هاي آبخيز به‌عنوان سامانه‌هاي پيچيده و پويا بين مردم و طبيعت استفاده كرد و از طريق مديريت كارآمد آبخيز، گذار به سمت يك آبخيز پايدار را تسهيل كرد. ازاين‌رو پژوهش حاضر، باهدف مدل‌سازي مفهومي تاب‌آوري حوزه آبخيز با استفاده از ابعاد كليدي بوم‌شناختي، اجتماعي، اقتصادي و زيرساختي برنامه‌ريزي‌شده است. مواد و روش‌ها: براي اين منظور ابتدا مفهوم‌سازي تاب‌آوري حوزه آبخيز با توجه به شرايط حاكم بر آن براي يك دوره زماني هشت‌ساله منتهي به 1395 صورت گرفت. سپس اطلاعات و داده‌هاي معيارهاي مؤثر در ابعاد مختلف تهيه و استخراج شد، به‌اين‌ترتيب كه براي بُعد بوم‌شناختي از شاخص سلامت آبخيز و براي ابعاد اجتماعي، اقتصادي و زيرساختي به ترتيب 13، هشت و 13 معيار در نظر گرفته شد كه داده‌هاي موردنياز اين بخش از طريق توزيع پرسشنامه جمع‌آوري شد. در ادامه معيارهاي مزبور استانداردشده و وزن متناسب با اهميت آن‌ها بر اساس روش تحليل مؤلفه‌هاي اصلي تعيين شد. سپس معيارهاي ابعاد مختلف ابتدا به‌صورت جداگانه و سپس تلفيق چهار بُعد از طريق ميانگين‌گيري هندسي انجام‌شده و تاب‌آوري كلي حوزه آبخيز شازند در مقياس زيرآبخيز به دست آمد. در ادامه با تعيين سهم هر بعد، درنهايت نقشه تاب‌آوري آبخيز شازند پهنه‌بندي شد. يافته‌ها: نتايج به‌دست‌آمده تغييرات الگوي زماني و مكاني شاخص تاب‌آوري را در طول دوره مطالعه براي زيرآبخيزهاي شازند نشان داد و مشخص شد كه بيشترين مشاركت در شاخص تاب‌آوري آبخيز شازند به ترتيب در ابعاد اقتصادي، بوم‌شناختي، اجتماعي و زيرساختي است. نتيجه‌گيري: طبق نتايج پژوهش حاضر مي‌توان اذعان نمود كه مديريت آبخيزها در مقابل مخاطرات نياز به درك كامل از وضعيت و پويايي سامانه‌هاي اجتماعي و بوم‌شناختي در واكنش به تنش‌ها دارد. دراين‌ارتباط استفاده از رويكرد تاب‌آوري و تحليل مؤلفه‌هاي مؤثر بر آن در مقياس حوزه آبخيز مي‌ تواند يكي از راه‌كارهاي مؤثر براي نيل به مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز باشد.