كشته شدن زبير بن باطا از بنوقريظه؛ بخش جعلي در روايت آزادي او

دسته‌اي از روايات جنگ بنوقريظه دربارۀ كشته شدن فردي از سران اين قبيله به نام زبيربن‌باطا است كه از عروه‌بن‌زبير، ابن‌شهاب زهري، و واقدي نقل شده است. در اين روايات آمده است كه زبيربن‌باطا به دست ثابت‌بن‌قيس از اسارت آزاد شد اما پس از آزادي درخواست كرد كه او را بكشند و مسلمانان درخواستش را اجابت كردند. در اين نوشتار روايات مربوط به اين واقعه به روش تحليل اِسناد- متن مورد بررسي قرار گرفت و مشخص شد بخش دوم روايت مبني بر كشته شدن زبير اضافه‌اي جعلي بر اين روايت بوده است؛ زيرا اطلاعاتي متقدم‌تر از اين روايات موجود است كه مي‌گويد ثابت‌بن‌قيس دِين خود را به زبير ادا كرد و او را آزاد نمود. اين مطلب كاملاً با بخش اول اين روايات سازگار است. به علاوه، زبير در هنگام كشته شدن فردي آزاد بوده و كشته شدنش ذيل احكام اسير قرار نمي‌گيرد، بلكه قتل عمد محسوب مي‌شود كه در اسلام نهي شده است. با توجه به اين بررسي، تحريف انجام شده احتمالاً توسط زهري و در ربع اول قرن دوم صورت گرفته است. اين روايت تحريف شده از اواخر قرن دوم به بعد به صورت‌هاي مختلف در صدور حكم دربارۀ اسير مورد استناد برخي از فقهاي مسلمان قرار گرفته است.