بازخواني مصاديق «ما يُسجد عليه» در روايات اماميه

«ما يُسجد عليه» به معناي آنچه كه سجده بر آن جايز است، بخش مهمي از ابواب سجود را در جوامع روايي و كتب فقهي اماميه به خود اختصاص داده است و علماي اماميه كوشيده‌اند تا در ذيل اين مبحث، به تبيين قاعده‌ «ما يُسجد عليه» و تعيين برخي از مصاديق متعارف آن اقدام نمايند. از گذشته، عبارت «زمين و هر آن‌چه كه از زمين برويد و خوردني و پوشيدني نباشد» كه برگرفته از تنها چند روايت از روايات اماميه در ابواب سجود بوده است؛ كم و بيش، بسان قاعده‌اي براي تعيين مصاديق «ما يُسجد عليه» رواج يافته و همواره مورد توجه اماميه بوده است. اما بررسي‌هاي فقه‌الحديثي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه برخي از روايات مغفول اماميه نيز مي‌توانند الهام‌بخش قاعده‌اي در اين حوزه باشند. بر اساس اين قاعده كه در پژوهش پيش‌رو «قاعده اوثان» نام گرفت، «سجده بر معبود اهل دنيا و هر آن‌چه كه شائبه پرستش غير خدا در آن باشد، روا نيست». در اين صورت، ذكر عبارت «زمين و روييدني‌هاي آن» در روايات، تنها به منزله تبيين مصاديقي براي قاعده اخير بوده است. از سوي ديگر، بر اساس اين قاعده، تعارضات شمار زيادي از روايات ابواب ما يسجد عليه، بدون نياز به روش‌هايي همچون حمل بر تقيه، اطلاق و تقييد و ... رفع مي‌شود.