نقش ايرانيان در تاريخ علم قرائت تا قرن نهم هجري

پژوهش در زمينه نقش ملل مختلف در علوم اسلامي، به‌خصوص براي خود آن ملت، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. ايرانيان در طول تاريخ اسلام، خدمات علمي زيادي به علوم مختلف اسلامي از قبيل حديث، تفسير، ادبيات عرب و... داشته‌اند. اين مقاله به شيوۀ توصيفي - تحليلي و با جمع‌‌‌‌آوري اطلاعات به روش كتابخانه‌‌‌‌اي در پي پاسخ به اين سؤال است كه ايرانيان چه نقشي در علم قرائت و فرازونشيب‌هاي آن در طول نُه قرن نخست (از صدر اسلام تا احياء مجدد علم قرائت توسط ابن‌‌جزري، يك‌ونيم قرن پس از حمله مغول) داشته‌‌‌‌اند؟ پيشينۀ قرائت در ايران پيش از اسلام، اولين اساتيد ايراني قرائات قرآني، پراكندگي جغرافيايي و بوم‌هاي اساتيد ايراني قرائت، حضور ايرانيان در ميان قاريان هفت‌گانه، واكنش‌هاي دانشمندان ايراني به انتخاب قرائات سبعه از سوي ابن‌‌مجاهد و پايه‌گذاري اختيار قرائات، از مواردي هستند كه در اين مقاله بررسي شده‌اند. در نهايت مي‌توان چنين نتيجه گرفت كه اگرچه قاريان ايراني در مراحل اوليه شكل‌گيري قرائات، نقش خاصي نداشته‌اند اما در مراحل بعدي، از جمله از نظر وجود در ميان قاريان هفت‌گانه، و رد يا توسعه نظريه قراء سبعه، شكوفا شده و حضور فعال و ثمربخشي داشته‌اند. همچنين، روحيه روشنفكرانه برخي ايرانيان آنان را از جمود بر قرائت يك قاري بازمي‌داشت بدين ترتيب رو به گزينش و «اختيار» از ميان قرائات آوردند. در نهايت، پس از حمله مغول، محافل قرائت در ايران با افول شديدي روبه‌رو شد و حدود يك‌ونيم قرن بعد، مجدداً تلاش‌‌‌‌هايي براي احياي آن آغاز شد.