تقابل‌ سازي؛ الگوي طنزآفريني سعدي در بوستان و گلستان

طنز هنر زباني انسان است كه به وسيلۀ آن با ناهنجاري‏هاي فردي و اجتماعي مقابله مي‌كند. مفهوم طنز در ادب كلاسيك فارسي با آنچه امروزه مي‌بينيم متفاوت است؛ در ادب كلاسيك فارسي، طنز شكل تكامل‌يافتۀ هزل و هجو است كه به مقاصد گوناگون پردازش شده است. سعدي به عنوان يكي از بزرگ‌ترين سخنوران ادب فارسي توجه ويژه‌اي به طنز داشته و با بهره‌گيري از اين ظرفيت زباني و ادبي آثارش را دلاويزتر كرده است. طنز سعدي تركيبي از «مطايبه»، «هزل» و «طنز به معناي امروزي» است و ضمن برخورداري از پشتوانۀ اخلاقي، نشأت گرفته از تجارب فراوان و نگاه خاص او به انسان و زندگي است. بررسي طنز در آثار سعدي نشان مي‌دهد كه آنچه بيش از همه مورد توجه سعدي قرار داشته و از آن بيشترين بهره‌ را برده، شيوه‌اي است  كه مي‌توان آن را «تقابل‌سازي» ناميد. در اين شيوه آنچه منجر به ايجاد طنز مي‌شود رويارويي دو شخصيت‌ با يكديگر است. در پژوهش حاضر ضمن پرداختن به مفهوم طنز، شيوۀ «تقابل‌سازي» به عنوان شيوۀ خاص سعدي براي طنزآفريني معرفي شده و انواع آن شامل: «طنز بر مبناي تقابل خانوادگي»، «طنز بر مبناي تقابل پير و جوان»، «طنز بر مبناي تقابل پادشاه و گدا»، «طنز بر مبناي تقابل پادشاه و درويش»، «طنز بر مبناي تقابل معلم و شاگرد»، «طنز بر مبناي تقابل ابليس و آدم»، «طنز بر مبناي تقابل حاكم و مجرم» و «طنز بر مبناي تقابل‌ مبتني بر موقعيت» مورد بررسي قرار گرفته است.