ارائه چارچوبي تحليلي براي سنجش الگوي شبكه‌معابر: مقايسه تطبيقي محدوده‌هاي خود سازمان‌يافته‌ شهر تهران

فرم شهري نمايانگر ويژگي‌هاي كالبدي شهر و فرايندهاي غير كالبدي (اقتصادي، اجتماعي و سياسي) نمود يافته در كالبد است و شبكه معابر يكي از اجزاي مهم و پايدار آن محسوب مي‌شود. اين مقاله درصدد آن است تا با ارائه يك چارچوب تحليلي و معرفي شاخص‌هاي مناسبي كه وجوه مختلفي از الگوهاي شبكه معابر را هدف قرار مي‌دهند، امكان بازشناسي روش‌مند اين الگوها را فراهم آورد و در اين فرايند، سه بُعد پيكره‌بندي، تركيب‌بندي و ساخت (كه به‌اين‌ترتيب با شاخص‌هاي توپولوژيك، ريخت‌شناسي و متريك متناظرند) را به كار گرفته است. نوآوري پژوهش را نيز مي‌توان در دو جنبه به‌كارگيري رهيافت شبكه در مدل‌سازي (در مقابل توصيفات كيفيِ متداول در پژوهش‌هاي داخلي) و توليد چارچوب تحليلي با انباشت مجموعه شاخص‌هاي متفاوت و متناسب با اطلاعات در دسترس، برشمرد. پژوهش پيشرو به تحليل الگوهاي شبكه معابر (كه به دودسته خود سازمان‌يافته و از پيش طراحي‌شده تقسيم‌بندي مي‌شود) در محدوده‌هاي خود سازمان‌يافته كه بدون هيچ طرح از پيش انديشيده شده‌اي طي زمان به وجود آمده‌اند (و عموماً بي‌نظم، تودرتو و پرپيچ‌وخم توصيف مي‌شوند) مي‌پردازد و ويژگي‌ها و قاعده‌مندي‌هاي مشترك حاكم بر آن‌ها و وجوه تشابه و تفاوت آن‌ها را رديابي مي‌نمايد. به‌كارگيري چارچوب تحليلي در پانزده محدوده مطالعاتي خود سازمان‌يافته در شهر تهران نشانگر آن است كه نه‌تنها الگوي پيكره‌بندي شبكه معابر در تمامي محدوده‌ها با يكديگر مشابه و از نوع T-tree است، بلكه تحليل‌هاي تري پلات انجام‌شده هم مؤيد تشابه الگوي تركيب‌بندي و ساخت شبكه معابر در اين محدوده‌ها علي‌رغم وجود برخي تفاوت‌ها است كه از وجود نظمي مشابه اما پيچيده و پنهان در آن‌ها حكايت دارد.