تحليلي بر ساختار فضايي مناطق كلان‌ شهري از منظر قابليت‌هاي هم‌افزايي اقتصادي مطالعه موردي: منطقه كلان ‌شهري تهران

مناطق كلان ‌شهري به دليل وجود قابليت‌هاي گوناگون از نظر اقتصادي همواره موردتوجه برنامه‌ريزان و سياست‌گذاران بوده‌اند. اين مناطق در ادبيات جهاني به‌عنوان موتور توسعه كشورها شناخته مي‌شود. ازاين‌رو، بررسي وضعيت ساختار فضايي نظام فعاليت مناطق كلان‌شهري كه بازنمايي از اقتصاد اين مناطق و بيانگر ميزان توسعه‌يافتگي اقتصادي است، ضرورت دارد. نوع ساختار فضايي، بيانگر توسعه منطقه است كه هر چه اين ساختار فضايي به سمت روابط كاركردي و دوسويه پيش برود، بيانگر توازن منطقه‌اي و مكمل بودن و هم‌افزا بودن نظام فعاليتي در منطقه است. روش پژوهش در اين تحقيق تركيبي است. براي سنجش ساختار فضايي ابعاد مورفولوژيكي، كاركردي و جهت تحليل نظام فعاليت اقتصادي از منظر تخصص گرايي از نظريه جغرافياي اقتصادي جديد بهره گرفته شد. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه ساختار فضايي منطقه كلان‌شهري از بعد مورفولوژيكي تك مركزي است كه گرايش به سمت چند مركزيت دارد و از بعد كاركردي به دليل شكل‌گيري مراكز ضعيف كاركردي، گرايش بسيار ضعيف به سمت ساختار فضايي كاركردي دارد. بررسي شاخص‌هاي هم‌افزايي نشان مي‌دهد كه شاخص‌هاي تخصص گرايي، تنوع‌گرايي و تمركزگرايي در تهران روند كاهشي دارد اما اين موضوع در ساير شهرستان‌هاي منطقه كلان‌شهري شامل كرج، ساوجبلاغ، ري، پاكدشت، رباط‌كريم و شهريار تقويت شده‌است كه بيانگر اهميت اقتصادي اين شهرستان‌ها براي ايفاي نقش هم‌افزا است. اما ساختار فضايي منطقه كلان‌شهري تهران قابليت‌هاي كمي جهت پشتيباني از روابط هم‌افزا ميان بازيگران منطقه كلان‌شهري دارد. در نهايت، فقدان يكپارچگي، انسجام كاركردي و توزيع نامتوازن فعاليت‌ها موجب ناكارآمدي ساختار فضايي منطقه كلان‌شهري جهت هم‌افزايي اقتصادي شده‌است.