بررسي و مقايسه تطبيقي ويژگيهاي معماري نيايشگاه‌هاي هخامنشي تا ساساني (مطالعه موردي: دهانه غلامان و كوه خواجه در سيستان)

پرستش خدايگان مختلف در بين ايرانيان باستان همواره رواج داشته ‌است؛ از اين ميان مي‌توان به الهه آب و آتش اشاره كرد كه به سبب تقدس و احترام بيشتر نسبت به ديگر خدايگان مورد توجه بيشتري قرارگرفته‌اند. محل پرستش در بين مردمان ايران باستان، ابتدا در فضايي باز، روي بلندي‌ها و در جوار رودخانه‌ها صورت‌ مي‌گرفته‌ است؛ بعد‌ها بنا به سبك نيايش مردمان باستان، نيايشگاه‌هايي در سراسر ايران مختص پرستش اين خدايگان ساخته ‌شده ‌است كه از آن بناها مي-توان به معابد و آتشكده‌ها اشاره ‌كرد. اين نيايشگاه‌ها با وجود داشتن پيشينه‌اي غني در شرق ايران مورد مطالعات كمتري قرارگرفته و به سبب اين كم‌توجهي در معرض تخريب قرار گرفته‌ است. پژوهش حاضر به مطالعه و بررسي دو نمونه از اين نيايشگاه‌ها در شرق ايران، در منطقه سيستان پرداخته‌ است. نيايشگاه‌هاي ساختمان شماره 3 دهانه غلامان و كوه‌خواجه در سيستان از نيايشگاه‌هاي منحصربه‌فرد و داراي اهميت ويژه‌اي هستند. هدف اين مقاله مقايسه تطبيقي معماري اين دو نيايشگاه مربوط به دوره‌هاي هخامنشي و اشكاني - ساساني و آگاهي از ويژگي‌ها، تفاوت‌ها و شباهت‌ها آن دو است. اين پژوهش با روش تفسيري- تاريخي و رويكرد توصيفي – تحليلي انجام شده است. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه اين دو نيايشگاه‌ با داشتن ويژگي‌هاي معماري منحصربه‌فرد داراي شباهت‌هايي از نظر درون‌گرا بودن پلان‌ها، سازگاري با اقليم، وجود محراب آتش و حضور عنصر آب در داخل و خارج بناها بوده و نيز تفاوت‌هايي در موقعيت قرارگيري حياط مركزي، نوع پوشش سقف، وجود يا عدم وجود صفه و منفرد بودن يا در مجموعه‌اي از يك بنا قرارگرفتن دارند.