بازشناسيِ سير تحولات فضايي-كالبدي در شبستان قِبلي مسجد جامع نايين؛ (بازخواني تحليليِ آسمانۀ محراب بر طبق اسناد نويافتۀ مرمتي)

مسجد جامع نايين به عنوان يكي از مساجد شبستاني قرون اوليه به همراه مسجدجامع فهرج، تاريخانه دامغان و جامع اوليه اصفهان همواره توسط محققان در حوزۀ بررسي تاريخ معماري اين سرزمين، مطرح شده است. اين مسجد يكي از آثار فاخر و با ارزش معماري اسلامي ايران بوده و در طول حيات خود، تغييرات گسترده‌اي را تجربه كرده است. بر خلاف تزيينات گچبري مسجد كه همواره مورد توجه محققان اين حوزه بوده است، سازه‌هاي تاقي و سير تحولات فضايي –كالبدي اين مسجد موضوع كمتر تحقيقي به شمار مي‌رود. هدف تحقيق حاضر پس شناخت آسمانۀ محراب(سازه و معماري)، مطالعه و تحليل سير تحولات فضايي –كالبدي به وقوع پيوسته در شبستان قبلي وتأثير اين تحولات بر كليت مسجد جامع نايين است. روش تحقيق استفاده شده، اسنادي و تفسيري-تاريخي است. همچنين ضمن انجام مصاحبه‌هاي عميق تلاش مي شود اطلاعات پايه به دوطريق اسنادي و مشاهده عيني تحليل گردد. شايان ذكر است برخي اسناد استفاده شده در اين تحقيق براي اولين بار منتشر مي‌گردند. نتايج تحقيق حاكي از آن است كه آسمانۀ محراب در شبستان قبلي در گونۀ پوششهاي پتكانه قرار مي‌گيرد. در قرن هشتم هجري نطام ارتفاعي اين شبستان دچار تغيير شده و با ساخت كمرپوشهاي شرقي و غربي، تاقهاي آن افزايش ارتفاع پيدا مي‌كند. از آن زمان تاكنون بر اثر اين دگرديسي كالبديِ شبستان، كاركرد جلوۀ بصري آسمانۀ محراب در جهت تقويت امتداد قبله، كمرنگ گشته و به آن خدشه وارد شده است. دستاودرهاي تحقيق تا حد بسياري ابهامات موجود در زمينه لايه‌هاي تاريخي اين مسجد را، بخش‌هايي كه تاكنون ناديده انگاشته شده اند، كاسته است.