مقايسۀ وجه تسميه‌ها در تاريخ سيستان و ديوان خاقاني

يكي از پرسش‌هاي جذاب براي انسان‌ها دليل نام‌گذاري (وجه تسميۀ) چيزهاست. در متون نظم و نثر فارسي تعدادي از نويسندگان و شعرا در خلال آثارشان، كلماتي را ريشه‌شناسي كرده و وجه تسميۀ آن‎ها را - به زعمِ خود- نشان داده‌اند. بررسي و تحليل و طبقه‌بندي اين وجوه تسميه، بيانگر نوع نگاه آنان به چگونگي ساخت كلمات است. در اين مقاله برخي از اين وجوه تسميه كه در تاريخ سيستان و ديوان خاقاني مندرج است، بررسي و مقايسه شده‌است. بدين منظور ابتدا به دسته ­بندي انواع وجه‌ تسميه و ذكر شواهد مثال از كتب گوناگون پرداخته شد و سپس نمونه‌هاي وجه تسميه از كتاب تاريخ سيستان و ديوان خاقاني استخراج و بررسي گرديد. با بررسي نمونه‌ها، مشخص شد كه مؤلف تاريخ سيستان در گزينش و بيان وجه تسميه‌ها بيشتر به اشتقاق كلمات توجه داشته است و در مواردي هم به اعتقادات و باورهاي عوام رجوع كرده است ولي خاقاني بيشتر به بازي‌هاي شاعرانه با كلمات پرداخته و وجه تسميه‌هايي ابداعي ارائه داده است. البته او هم به وجه تسميه‌هايي كه در كتب ديگر آمده توجه داشته است. اين مقاله به روش توصيفي- تحليلي نوشته شده‌است و گردآوري داده‌ها به شيوۀ كتابخانه‌اي است. هرچند مقالات متعددي دربارۀ وجه تسميه چاپ شده، اما تاكنون مقالۀ مستقلي دربارۀ مقايسۀ گزينش وجه تسميه در تاريخ سيستان و ديوان خاقاني منتشرنشده‌است.