مطالعه ي باغات يزد با تكيه بر متون تاريخي از پيدايش تا دوره ي صفويه

يزد به واسطه اينكه كمتر دچار فراز و نشيب‌هاي اجتماعي شده، معماري در يك بستر آرام به استمرار و تداوم خود ادامه داده است. دور بودن از دغدغه‌هاي امنيتي و ايجاد آرامش نسبي در طي قرون مياني و حفر قنوات متعدد، زمينه را براي ظهور باغ در شهر يزد فراهم نموده است. با توجه به كاربرد زياد باغ در متون تاريخي يزد و عدم انجام پژوهشي درباره باغ‌هاي قرون مياني يزد، در اين مقاله به اين موضوع پرداخته ‌شده است. هدف اين مقاله پاسخ‌گويي به اين سوال است كه به استناد متون تاريخي باغ‌هاي يزد داراي چه ويژگي‌هايي هستند و مؤلفه‌هاي سازنده اين باغ‌ها چه بوده است؟ روش تحقيق اين مقاله بر مبناي اسناد و مدارك تاريخي و همچنين مطالعات كتابخانه‌اي است. روش اين پژوهش تحليلي-تاريخي و منبع اصلي آن، منابع تاريخي مانند كتاب «تاريخ يزد» و «تاريخ جديد يزد» و «جامع مفيدي» است. اين مقاله باغ‌هاي تاريخي را از جنبه‌هاي عملكردي، شكلي، اجزاء و عناصر معماري مورد كنكاش قرار داده است. محدوده تاريخي اين پژوهش از زمان پيدايش يزد تا قرن دهم هجري بوده و شامل باغ‌هاي قرون اوليه هجري، دوره آل كاكوئيه، اتابكان، آل مظفر، تيموريان و صفوي است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي‌دهد كه باغ‌هاي يزد داراي ويژگي‌هاي محلي هستند كه در اين ناحيه رواج داشته است. شيوه‌هاي معماري و تزيينات بومي در داخل ساختمان باغ‌ها به كار گرفته مي‌شده است. همچنين تحولات باغ‌ها در طول تاريخ و به‌كارگيري فعاليت‌هاي متنوع در باغ‌هاي يزد نشان از چند عملكردي بودن برخي باغ‌ها دارد. در نهايت حاكمان محلي و اشراف به‌عنوان باني‌هاي باغ‌ها نقش اصلي در حفر قنوات و در نهايت شكل‌گيري باغ‌هاي تاريخي داشته‌اند.