تعيين غلظت و منشاء‌يابي هيدروكربن‌هاي آروماتيك چندحلقه‌اي (PAHs) در خاك سطحي مناطق صنعتي شهرستان همدان

زمينه و هدف: هيدروكربن‌هاي آروماتيك چندحلقه‌اي (PAHs)، گروهي از آلاينده‌هاي محيط‌ زيستي با قابليت ناهنجاري‌زايي، جهش‌زايي و سرطان‌زايي هستند كه از احتراق ناقص و پيروليز سوخت‌هاي فسيلي و يا احتراق مواد آلي توليد مي‌شوند. اين مطالعه با هدف شناسايي، تعيين محتوي و منشأ‌يابي PAHs در خاك سطحي مناطق صنعتي شهرستان همدان در سال 1399 انجام شد. مواد و روش ها: در اين پژوهش توصيفي، 36 نمونه خاك سطحي از 12 ايستگاه مستقر در مناطق صنعتي جمع‌آوري شد. پس از استخراج آناليت ها به روش سوكسله، از روش كروماتوگرافي گازي- طيف سنجي جرمي (GC-MS) براي شناسايي و تعيين محتواي تركيبات PAHs در نمونه ها استفاده شد. براي تعيين منشاء PAHs از روش نسبت‌هاي تشخيصي مولكولي (MDRs) استفاده شد. همچنين، مقادير پارامترهاي pH، هدايت الكتريكي (EC) و كربن آلي كل (TOC) نمونه‌هاي خاك نيز اندازه‌گيري شد. پردازش آماري داده‌ها نيز با استفاده از نسخه 20 نرم‌افزار SPSS انجام شد. يافته ها: بر اساس نتايج، مجموع غلظت 16 ايزومر شناسايي‌شده از 2417 تا 16279 ميكروگرم در كيلوگرم متغير و ميانگين مقادير آن‌ها 7685 ميكروگرم در كيلوگرم بود. به‌علاوه، مشخص شد كه هيدروكربن‌هاي 4-6 حلقه‌اي %66 از كل مقادير PAHs را به‌خود اختصاص داده‌اند. از طرفي، فلورانتن (Fla)، پايرن (Pyr) و بنزو (بتا) فلورانتن (B(b)F) فراوان‌ترين تركيبات شناسايي‌شده در خاك بودند و ميانگين محتوي تركيبات بنزو (آلفا) آنتراسن (B(a)A)، بنزو (بتا) فلورانتن (B(b)F)، بنزو (آلفا) پايرن (B(a)P) و دي بنزو (آ اچ) آنتراسن (DB(ah)A) از بيشينه رواداري كيفيت خاك هلند بيش‌تر بود. نتايج روش MDRs نشان داد كه هر دو منابع پيروژنيك و پتروژنيك منشاء PAHها در منطقه مورد مطالعه هستند. نتيجه گيري: نتايج اين مطالعه حاكي از تأثير بالاي فعاليت‌هاي انساني بر آلودگي خاك منطقه مورد مطالعه به PAHs است و از اين‌رو، نسبت به اعمال راهكارهاي مديريتي از جمله پالايش و پاكسازي خاك‌هاي آلوده براي حفظ سلامت محيط و انسان توصيه مي‌شود.