ارزيابي پايداري محيط زيستي الگوهاي حمل‌ونقل درون‌شهري بجنورد با استفاده از شاخص ردپاي بوم‌شناختي

پيشينه و هدف: در دهه‌هاي اخير با گسترش روزافزون شهرها، افزايش جمعيت و توسعه حمل‌ونقل شهري، موضوع توسعه پايدار محيط زيستي به يكي از مباحث بسيار مهم در علوم مختلف بدل گشته است. توسعه پايدار محيط زيستي به‌عنوان رويكردي مؤثر در مقابله با گرمايش زمين و تغييرات آب‌وهوايي مطرح است. از اصلي‌ترين علل گرمايش زمين و ناپايداري محيط زيستي، توليد بيش ‌از حد گازهاي گلخانه‌اي است. بيشترين حجم و تأثير در بين گازهاي گلخانه‌اي مربوط به كربن دي‌اكسيد است. حمل‌ونقل شهري به‌عنوان بخش جداناپذير و بسيار مهم از شهر و زندگي شهري به‌طور فزاينده‌اي در حال انتشار كربن دي‌اكسيد است. توليد كربن دي‌اكسيد اگر بيشتر از ظرفيت تحمل شهر باشد، پايداري محيط زيستي را در بلندمدت به خطر مي‌اندازد. شاخص ردپاي بوم‌شناختي به‌عنوان روشي يكپارچه براي محاسبه ظرفيت تحمل منطقه بر اساس توليد كربن و ارزيابي پايداري محيط زيستي در بسياري از كشورهاي جهان در سطوح مختلف مورد استفاده قرار مي‌گيرد. ردپاي بوم‌شناختي به‌طوركلي معياري براي محاسبه ميزان زمين مورد نياز براي جذب كربن توليدشده توسط انسان است و پايداري يا عدم پايداري محيط زيستي محدوده تعيين‌شده را بر اساس حجم كربن توليد شده نشان مي‌دهد. از اين‌رو محاسبه ردپاي بوم‌شناختي الگوهاي مختلف حمل‌ونقل شهري امري ضروري است. از آن جايي كه شهر بجنورد در سال‌هاي اخير و پس از تبديل‌شدن به مركز استان افزايش چشمگير جمعيت و گسترش ناگهاني را تجربه نموده است و حجم سفرهاي درون‌شهري در اين شهر چند برابر افزايش پيدا كرده است، اين تحقيق به ارزيابي پايداري محيط زيستي الگوهاي حمل‌ونقل درون‌شهري بجنورد با استفاده از شاخص ردپاي بوم‌شناختي مي پردازد. مواد و روش‌ها: پژوهش كاربردي حاضر با روش توصيفي- تحليلي به ارزيابي پايداري محيط زيستي حمل‌ونقل درون‌شهري بجنورد مي‌پردازد. به اين منظور داده‌هاي مورد نياز از جمله تعداد سفرها و جابه‌جايي‌هاي روزانه و متوسط مسافت طي شده در هر سفر براي هر الگو سفر را با مراجعه به اسناد و گزارش‌ها و نيز مراجعه حضوري به ارگان‌هاي مربوطه گردآوري نموده و سرانه ردپاي بوم‌شناختي حمل‌ونقل درون‌شهري بجنورد را محاسبه كرده است. در نهايت با استاندارد جهاني سرانه ردپاي بوم‌شناختي حمل‌ونقل درون‌شهري مقايسه مي‌نمايد. نتايج: در پژوهش حاضر مشخص شد از پنج الگوي حمل‌ونقلي خودرو شخصي، تاكسي، اتوبوس، ميني‌بوس و موتورسيكلت، فقط دو الگو اتوبوس و ميني‌بوس از نظر محيط زيستي پايدار هستند و خودرو شخصي نيز ناپايدارترين الگو است كه سرانه ردپاي بوم‌شناختي آن 9 برابر سرانه استاندارد جهاني است. اين پژوهش نشان مي‌دهد كه به‌طوركلي سيستم حمل‌ونقل شهر بجنورد از نظر زيست‌محيطي ناپايدار است زيرا حجم دي‌اكسيد كربن توليدشده توسط اين سيستم بسيار بيشتر از ظرفيت جذب كربن دي‌اكسيد توسط زمين‌هاي شهر است. بحث: با توجه به افزايش تمايل به استفاده بيشتر از خودرو شخصي و روند مهاجرت به شهر در آينده اين معضلات بيشتر از پيش خواهد شد و روند تأثيرات سوء اكولوژيكي بر شهر بجنورد سرعت مي‌گيرند كه اين امر اقدامات فوري و برنامه‌ريزي دقيق را مي‌طلبد.