بررسي روندهاي زماني و مكاني تغييرات آلاينده‌هاي هوا در كلانشهر كرج

مقدمه: آلودگي هوا به عنوان يكي از معضلات كلانشهرها به شمار مي‌آيد كه تأثيرات سوء متعددي بر سلامت انسان و ساير موجودات دارد. كرج، به عنوان يك كلانشهر صنعتي و در مجاورت صنايع و نيروگاه‌هاي بزرگ كشور از منابع متحرك و ثابت تأثير مي‌پذيرد. مهم‌ترين مطالعه انجام شده در زمينه آلودگي هواي شهر كرج را مي‌توان تدوين سياهه انتشار آلاينده‌هاي هواي اين شهر دانست كه براي آلاينده‌هاي معيار و در دو بخش منابع ثابت و متحرك، به تفكيك هر منبع بيان شده است. با اين وجود پس از اصلاحات ايجاد شده در شبكه سنجش كيفيت هواي اين شهر، مطالعه حاضر را مي‌توان اولين مطالعه جامع آلاينده‌هاي هوا، از نظر روندهاي زماني و مكاني آن‌ها دانست. مواد و روش ها: در اين مطالعه بررسي شاخص كيفيت هوا براي آلاينده‌هاي معيار مورد سنجش در ايستگاه‌ها، شامل چهار آلاينده گازي ازن، منوكسيد كربن، نيتروژن دي‌اكسيد و گوگرد دي‌اكسيد و دو آلاينده ذرات معلق، شامل ذرات معلق كوچكتر از 2.5 (PM2.5) و 10 ميكرون، به تفكيك ايستگاه‌هاي سنجش به انجام رسيد. هم چنين در انتها شاخص كيفيت هواي شهر، بدست آمده از مجموع ايستگاه‌ها، بررسي شد. نتايج: بر اساس اين مطالعه آلاينده‌هاي ازن و PM2.5 به عنوان آلاينده‌هاي اصلي شهر كرج در فصول گرم و سرد سال به شمار مي‌آيند و ساير آلاينده‌ها به ندرت وضعيت شاخص كيفيت هوا را از حد مجاز فراتر مي‌برند. در بازه زماني يك ساله مورد بررسي، آلاينده‌هاي PM2.5 و ازن به ترتيب، 94 و 18 روز هواي شهر كرج را در وضعيت با شاخص در محدوده ناسالم قرار دادند. هم چنين در اين مطالعه، بررسي اثر انتقال آلاينده‌ها با استفاده از تركيب داده‌هاي غلظت آلاينده‌ها و سرعت و جهت باد مورد بررسي و براي هر ايستگاه سنجش كيفيت هوا، جهت‌ها غالب منتقل كننده آلاينده‌ها به آن ايستگاه تعيين گرديدند. بر اساس نتايج مطالعه حاضر، براي آلاينده PM2.5 به عنوان مهم‌ترين آلاينده در شهر كرج، با بررسي داده‌هاي غلظت ذرات معلق كوچكتر از 2.5 ميكرون، مي‌توان دريافت كه بالاترين غلظت و به دنبال آن بيشترين روزهاي با شاخص در محدوده ناسالم براي اين آلاينده به ترتيب در ايستگاه‌هاي مترو و منطقه سه و در فصول سرد سال (پاييز و زمستان) به ثبت رسيده است. بحث: با بررسي موقعيت اين دو ايستگاه، مي‌توان اين دو ايستگاه را به عنوان ايستگاه‌هاي ترافيكي ارزيابي نمود. ايستگاه مترو با توجه به اين كه در محوطه مترو كرج قرار دارد، نه تنها از آلودگي‌هاي ايجاد شده توسط ناوگان حمل و نقل در مسيرهاي مجاور ايستگاه (كه مهم ترين آن‌ها آزادراه كرج- قروين مي‌باشد) تأثير مي‌پذيرد، بلكه تردد و توقف اتوبوس‌هاي واحد و ناوگان تاكسيراني نيز مي‌تواند گسيل ذرات معلق در آن محدوده را به همراه داشته باشد. از طرف ديگر ايستگاه منطقه سه نيز با فاصله بسيار كم از بلوار ارم قرار دارد، كاملاً از آلاينده‌هاي گسيل شده از ناوگان حمل و نقل در اين مسير تأثير مي‌پذيرد. بر اساس بررسي‌هاي انجام شده، با توجه به ماهيت ثانويه بودن آلاينده‌هاي اصلي شهر كرج شامل ازن در فصل گرم سال و بخش عمده PM2.5 در فصل سرد سال، لازم است برنامه كاهش آلودگي هوا در اين كلانشهر بر مبناي مدلسازي آلودگي هوا با قابليت پياده‌سازي واكنش‌هاي فتوشيميايي در جو توسعه يابد.