بررسي نقش ميانجي گري مسؤوليت پذيري در رابطه بين ارزش نوع‌دوستي و رفتار شهروندي محيطزيستي

پيشينه و هدف: يكي از راه‌هاي اجتناب از آسيب رساندن به محيط‌زيست، تغيير رفتار شهروندان در جهت رفتار محيط زيستي يعني رفتارهاي حافظ محيط‌زيست و كاهش‌دهنده اثرات منفي اعمال انساني بر محيط در كارهاي روزانه و نيز برنامه‌هاي خاص در فضاي باز و به زعم دابسون شهروندي محيط زيستي مي باشد. در مطالعات اوليه در زمينه رفتارهاي محيط زيستي استفاده از مدل‌هايي بر مبناي دانش و نگرش به محيط‌زيست متداول بود. اما، غيركارآمدي اين رويكردها باعث شد تا محققان به سوي مدل‌هاي هنجارهاي اخلاقي مانند مدل برآمده از نظريه ارزش- باور- هنجار استرن (1999) روي آورند. اين نظريه زنجيره‌اي از متغيرها، از ارزش‌ها و نگراني‌هاي عمومي در مورد محيط‌زيست گرفته تا اعتقادات خاص در مورد پيامدهاي منفي برخي فعاليت‌ها را پيشنهاد مي‌دهد و در عين حال، بر توانايي و مسؤوليت افراد براي جلوگيري از اين پيامدهاي منفي و فعال كردن هنجارهاي شخصي آن‌ها براي حفظ محيط‌زيست تأكيد دارد. هدف اين پژوهش بررسي نقش ميانجي گري مسؤوليت پذيري در رابطه بين ارزش نوع‌دوستي و رفتار شهروندي محيط زيستي است كه با توجه به تئوري ارزش- باور- هنجار استرن، رفتار شهروند محيط زيستي در قالب نوع دوم از رفتارهاي محيط زيستي مورد نظر استرن و هم چنين، ارزش نوع‌دوستانه از بخش ارزش‌ها و مسؤوليت پذيري از بخش باور و اعتقادات اين نظريه انتخاب و به تبيين رفتار شهروندي محيط زيستي شهروندان پرداخته شده است. مواد و روش ها: جامعه آماري اين پژوهش شهروندان 18 سال به بالاي شهرستان كاشان در سال 1399 مي‌باشد. حجم نمونه بر اساس فرمول كوكران برابر با 352 نفر بوده و  جهت نمونه گيري از روش خوشه اي استفاده شده است. متغير مسؤوليت‌پذيري و نوع‌دوستي هر كدام با 14 گويه و متغير رفتار شهروندي محيط زيستي با 13 گويه محقق ساخته در قالب طيف 5 گزينه اي ليكرت، مورد سنجش قرار گرفته است. براي سنجش پايايي از ضرايب پايايي تركيبي (C.R) و آلفاي كرونباخ استفاده شده است كه با توجه به مناسب بودن اين ضرايب، پايايي متغيرهاي مورد بررسي تأييد گرديده است. به منظور سنجش روايي واگرا از شاخص نسبت HTMT استفاده شده است. لازم به ذكر است كه جهت تعيين پايايي هر يك از شاخص‌ها نيز از بار عاملي استفاده شده است. نتايج: بر اساس يافته هاي پژوهش، شهروندان كاشاني به لحاظ نوع‌دوستي و مسؤوليت پذيري و رفتار شهروندي محيط زيستي از وضعيت مطلوبي برخوردار بوده و ميانگين اين متغيرها در ميان آن‌ها بالاتر از حد متوسط مي‌باشد. رابطه بين متغيرهاي نوع‌دوستي و مسؤوليت‌پذيري با رفتار شهروندي محيط زيستي با ميزان همبستگي به ترتيب (0.61 و 0.58=r و 0.000=sig) معنادار مي باشد. هم چنين، بر اساس مدل حجم اثر دو متغير نوع‌دوستي و مسؤوليت‌پذيري به ترتيب با (0.275 و 0.245=F^2 ) در حد متوسط مي باشد. مقدار Q^2 نيز برابر با 0.269 نشان مي دهد در مجموع، توان پيش بيني كنندگي مدل در حد متوسط مي باشد. علاوه بر اين، اثر ميانجي گري جزئي متغير مسؤوليت پذيري براي رابطه بين نوع‌دوستي و رفتار شهروندي محيط زيستي تأييد گرديده است، به‌گونه‌اي كه مقدار VAF برابر با 0.384 بيانگر اين امر است كه 38 درصد از اثر نوع‌دوستي بر رفتار شهروندي محيط زيستي از طريق غيرمستقيم توسط متغير ميانجي مسؤوليت‌پذيري تبيين مي‌شود. بحث: نتايج اين مطالعه بيانگر تلاش شهروندان در راستاي پيشبرد اصول محيط زيستي قانون اساسي و سند چشم انداز 1404 بوده و با پژوهش هاي محققين قبلي مبني بر درك روشن و احساس نگراني شهروندان نسبت به محيط‌زيست و مشكلات آن و برخورداري از انگيزه كافي براي مشاركت فعالانه در بهبود محيط‌زيست و حفاظت از آن مي باشد. لذا، با توجه به نقش مسؤوليت‌پذيري در رفتارهاي شهروندي محيط زيستي پيشنهاد مي‌گردد تشكل‌هاي داوطلبانه محيط زيستي در بين شهروندان افزايش يابند تا ضمن واگذاري برخي از وظايف مرتبط با محيط‌زيست به شهروندان، حس تعهد و مسؤوليت‌پذيري آنان تقويت گردد.