بررسي حضور، فراواني و ويژگي هاي ميكروپلاستيك ها در رسوبات رودخانه زاينده‌رود

پيشينه و هدف: يكي از مهم‌ترين آلاينده‌هاي نوظهور در محيط‌هاي آبي كه در سال‌هاي اخير مورد توجه محققان جهاني قرار گرفته، زباله‌هاي پلاستيكي به‌ويژه ميكروپلاستيك‌ها مي‌باشد. جانوران آبزي مي‌توانند ميكروپلاستيك‌ها را بخورند زيرا آن ها را به جاي طعمه‌ي خود اشتباه مي‌گيرند. در نتيجه، حيوان بعد از مصرف ميكروپلاستيك، مي‌تواند احساس سيري كند و باعث كاهش جذب مواد غذايي و كاهش مصرف انرژي شود كه به نوبه خود ممكن است بر رشد، بقا، باروري و ميزان توليد مثل تأثير بگذارد. اين ذرات پس از بلعيدن مي‌توانند به سطوح بالاتر تغذيه‌اي منتقل شوند و در نهايت از طريق زنجيره‌ي غذايي به انسان برسند. با وجود اين واقعيت كه آب شيرين منبع آب آشاميدني است، دانش در مورد اثرات آلودگي ميكروپلاستيك در محيط‌هاي آب شيرين در مقايسه با محيط‌هاي دريايي، هنوز در مراحل ابتدايي خود است. از اين‌رو هدف از مطالعه‌ي حاضر بررسي جامع حضور و پراكنش ميكروپلاستيك در رسوبات رودخانه زاينده‌رود مي‌باشد. مواد و روش‌ها: از بالادست تا پايين‌دست رودخانه‌زاينده رود، 21 ايستگاه نمونه‌برداري، انتخاب و در هر ايستگاه، نمونه‌برداري در مساحتي به ابعاد 30×30 سانتي‌متر تا عمق تقريبي10 سانتي‌متري بالاي رسوب در سه تكرار انجام شد. پردازش نمونه طي دو مرحله‌ي هضم مواد آلي با استفاده از پراكسيد هيدوروژن و جداسازي چگالي با استفاده از نمك سديم‌كلريد انجام شد. ميكروپلاستيك‌ها با استفاده از ميكروسكوپ نوري استاندارد با بزرگ‌نمايي هاي 40 × 100 × و 400 ×، شناسايي شدند. پروتكل‌هـاي اسـتاندارد مختلـف ماننـد آزمون هاي فشار، كشيدگي، نور اضافي يا سوزن داغ براي تشـخيص ميكروپلاسـتيك‌ها اسـتفاده شد. پس از شناسايي ذرات ميكروپلاسـتيك، نـوع و شـكل آن هـا، رنـگ و انـدازه آن هـا تعيـين و يادداشت شد. براي تعيين تركيب پليمري ميكروپلاستيك‌ها از دستگاه طيف سنج رامان استفاده شد. نتايج: ميانگين فراواني ميكروپلاستيك‌ها 29.39±70.481 ذره در 50 گرم رسوب خشك  بود. ايستگاه 17 با ميانگين تعداد 14.849±363.50  ذره و ايستگاه‌هاي 1، 6 و 7 با ميانگين تعداد 1.528±1.33 ذره در 50 گرم رسوب خشك به ترتيب داراي بيشترين و كمترين ميزان آلودگي بودند. اندازه تمامي ميكروپلاستيك‌ها در محدوده 5000-50 ميكرومتر بود. ميكروپلاستيك‌هاي كمتر از 500 ميكرون با 64.5 درصد داراي بيشترين فراواني بودند. شكل غالب ميكروپلاستيك‌ها با فراواني 34.9 درصد، 33 درصد و 28.8 درصد به ترتيب به رشته‌اي، قطعه و فيبر تعلق داشت. نتايج با طيف مرجع ارائه شده در پايگاه داده Openspecy مقايسه شد. در مجموع 3 پليمر مختلف شامل پلي‌پروپيلن (PP)، پلي‌اتيلن (PE) و پلي‌آميد (PA) در رسوبات يافت شدند. بحث: نتايج اين پژوهش نشان‌دهنده‌ي پراكندگي ميكروپلاستيك ها در رسوبات رودخانه زاينده‌رود است. پليمرهاي پلي‌پروپيلن (PP)، پلي‌آميد (PA) و پلي‌اتيلن (PE) يافت‌شده در رسوبات رودخانه زاينده‌رود اغلب در پارچه‌ها استفاده مي‌شوند. تركيب پليمر، در رسوبات رودخانه زاينده‌رود به وضوح نشان دهنده‌ي ورود فاضلاب‌هاي حاصل از شست‌و‌شوي پارچه هاي مصنوعي به رودخانه مي‌باشد. پلي‌پروپيلن و پلي‌اتيلن براي ساخت طناب ها و تورهاي ماهيگيري استفاده مي‌شود. علاوه‌بر‌اين الياف پلي‌پروپيلن به طور گسترده براي توليد پوشش كف پوش، فرش و قالي، لباس ورزشي، ساخت مالچ كشاورزي، تورهاي ماهيگيري، كيسه هاي بسته بندي و طناب استفاده مي‌شود. پلي آميد با توجه به استحكام و سختي بالا براي توليد وسايلي مانند طناب، كمربند ايمني، چتر نجات، نخ و تور ماهيگيري، هم چنين در توليد الياف مصنوعي از قبيل انواع البسه و جوراب و الياف فرش استفاده مي شود. بنابراين مي‌توان اذعان نمود كه فعاليت‌هاي انساني از جمله رهاسازي فاضلاب‌هاي شهري و صنعتي، ريختن زباله توسط گردشگران در ساحل رودخانه و استفاده از تور ماهيگيري از طرف صيادان نقش مهمي در آلودگي ميكروپلاستيك در اين منطقه داشته است. بنابراين پايش دوره‌اي ميكروپلاستيك ها در آب و رسوب رودخانه زاينده‌رود كمك شاياني به اقدامات مديريتي براي كنترل اين آلودگي خواهد بود.