نشانه شناسي درون فرهنگي نقش مايه تركيبي پرنده با سرزن در انگشتري‌هاي فلزي سپهرنشانه‌اي سلجوقيان ايران

نقش‌مايه‌هاي تركيبي انسان-پرنده مفاهيم گسترده و گاه متضادي در تمدن بشري دارند. در دوران اسلامي با وجود تحريم صورتگري، همچنان نقوش انساني و حيواني، دستمايۀ تزئينات آثار هنر اسلامي بوده و در آثاري چون انگشتري به صورت‌هاي مختلف به‌كار رفته است. انگشتر در فرهنگ اسلامي اعتباري خاص دارد و بازتاب‌دهندۀ خصايص فرهنگي و باوري مستور در آن است. در ميان حكومت‌هاي مسلمان در ايران، سلجوقيان از جمله اولين حكومت‌هايي هستند كه با گستردگي جغرافيايي خود به شكوفايي فرهنگي رسيدند و در سپهر نشانه‌اي آنان، نقش‌مايۀ پرنده با سر زن در انگشتري‌ها هويتي قابل‌اعتنا داشت. اين مقاله در ارتباطات درون‌فرهنگي سپهر نشانه‌اي سلجوقيان، پديداري نقش‌مايۀ پرنده با سر زن در انگشتري اين دوره را مطالعه مي‌كند و به اين پرسش پاسخ مي‌دهد كه در بازنمود اين نقشينه چه معناي باورمداري از منظر سپهر نشانه‌اي مستتر است. در اين مجال، از روش تحليل نشانه‌شناسي فرهنگي مكتب تارتو با استفاده از نظريۀ سپهر نشانه‌اي يوري لوتمان استفاده شده است. رهيافت بحث بدين معنا منتج شد كه محيط چندفرهنگي تمدن سلجوقيان ايران در درون خود متشكل از سه سپهر نشانه‌اي اسلامي، تركي و ايراني است. گفت‌وگوي درون‌فرهنگي موجب پديداري نقشينۀ پرنده با سر زن با دو تركيب بصري شد. نقوش همنشين با اين نقش‌مايه به مفاهيم باروري، قدرت، رشد و نيك‌خواهي اشاره دارد كه ارتباط اين‌گونه انگشتري را با خاستگاه‌هاي زنانه قوت مي‌بخشد. ارتباطات درهم‌تنيدۀ اشتراكات فرهنگي مستتر در باورهاي مذهبي اسلامي، تفكرات قومي تركي و انديشه‌هاي ايراني موجب ايجاد هويتي يكپارچه در انگشترهاي سلجوقيان ايران شده است.