بررسي ماهيت و ويژگي هاي عناصر برنامه درسي جامع دروس معارف اسلامي: يك مطالعه كيفي

هدف: هدف از انجام اين پژوهش، بررسي ماهيت و ويژگي‌هاي عناصر برنامۀ درسي معارف اسلامي بود. روش: رويكرد پژوهش، كيفي بود. پژوهش از لحاظ هدف، كاربردي و از لحاظ روش، كيفي پايه بود. محيط پژوهش كليۀ دانشگاهها و مراكز آموزش عالي دولتي كشور بود. مشاركت‌كنندگان، 30 نفر از صاحب‌نظران و متخصصان مختلف، شامل مسئولان دفاتر نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها، معاونان آموزشي دفاتر نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها، مديران گروه‌هاي معارف اسلامي، اعضاي هيئت علمي و مدرّسان مدعو دروس معارف اسلامي، همچنين 10 نفر از پژوهشگران دو حوزۀ برنامۀ درسي و دروس معارف اسلامي بودند. روش نمونه‌گيري، ملاك‌محور (برخورداري از دانش نظري و تجربۀ عملي) بود. ابزار اندازه‌گيري، مصاحبۀ نيمه ساختاريافته بود. براي تجزيه و تحليل داده‌ها از روش كدگذاري(انتخابي، محوري و باز) استفاده شد. براي تعيين اعتبار داده‌هاي كيفي از شاخصهاي چهارگانۀ لينكلن و گوبا، شامل اعتبارپذيري، انتقال‌پذيري، قابليت وابستگي و تأييدپذيري، استفاده شد. يافته‌ها: بر اساس نتايج پژوهش، 10 مضمون انتخابي، شامل منطق، هدف، محتوا، مواد و منابع آموزشي، راهبرد ياددهي- يادگيري، فعاليت يادگيري، گروه‌بندي، فضا، زمان و ارزشيابي؛ 24 مضمون سازمان‌دهنده، شامل چرايي برنامه، اهداف شناختي، اهداف نگرشي، اهداف رواني حركتي، محتواي سازمان‌يافته، محتواي موقعيتي، مواد آموزشي تك‌منبعي، منابع چندگانه، راهبرد‌هاي ياددهي- يادگيري مستقيم، راهبرد‌هاي ياددهي- يادگيري غير مستقيم، فعاليت فردي، فعاليت گروهي، فعاليت درون‌كلاسي، فعاليت برون‌كلاسي، گروه‌بندي موضوعي، گروه‌بندي بر اساس سطح توانايي، فضاي فيزيكي، فضاي رواني- اجتماعي، فضاي ايمن، زمان‌بندي ثابت، زمان‌بندي انعطاف‌پذيري، ارزشيابي قبل آموزش، ارزشيابي حين آموزش و ارزشيابي پس از آموزش و تعداد 128 مضمون پايه براي ماهيت و ويژگي‌هاي عناصر مطلوب برنامۀ درسي معارف اسلامي شناسايي و استخراج شد. نتيجه‌گيري: بر اساس ويژگي‌هاي استخراج‌شده، مي‌توان زمينۀ تحول جامع برنامۀ درسي دروس معارف اسلامي را فراهم ساخت و ميزان جذابيت و كارامدي برنامۀ درسي و مهم‌تر از همه، ميزان رضايتمندي دانشجويان را افزايش داد.