ارزيابي پايداري اكولوژيكي سكونتگاه‌هاي روستايي با تأكيد بر ردپاي بوم‌شناختي (مورد پژوهشي: شهرستان اسلام آباد غرب)

مقدمه: رشد سريع تكنولوژي در بهره برداري از منابع طبيعي و افزايش مصرف گرايي در جوامع انساني سبب بروز بحران هاي محيط زيستي شده است كه تهديدي جدي براي پايدراي جوامع، بخصوص جوامع روستايي بشمار مي آيند. از اين رو ارزيابي پايداري اين مناطق و بررسي نحوه مصرف و بهره برداري منابع امري ضروري است. در اين ميان يكي از بهترين شاخص ها براي ارزيابي توسعه پايدار كه بر ميزان مصرف با توجه به توان اكولوژيكي تاكيد دارد، شاخص ردپاي بوم شناختي است. از اين رو پژوهش حاضر با استفاده از شاخص مذكور به ارزيابي پايداري اكولوژيكي سكونتگاه هاي روستايي شهرستان اسلام آباد غرب و تحليل الگوي فضايي ردپاي بوم شناختي در سطح منطقه، مي پردازد.روش: اين پژوهش از لحاظ هدف كاربردي و از نظر ماهيت، توصيفي- تحليلي مي باشد. جهت جمع آوري اطلاعات از روش اسنادي و ميداني استفاده شده است. محدوده مورد مطالعه، شامل نقاط روستايي داراي سكنه شهرستان اسلام آباد غرب مي باشد كه 40 روستاي آن براساس سه فاكتور موقعيت طبيعي، فاصله از مركز شهرستان و تعداد خانوار انتخاب شدند. براساس فرمول كوكران حداقل حجم نمونه 360 خانوار تعيين شد. با استفاده از روش نسبيت، سهم هر يك از روستاها در تعداد توزيع پرسشنامه مشخص گرديد. جهت تجزيه و تحليل داده هاي بدست آمده از  شاخص ردپاي بوم شناحتي در 6 جزء زمين كشاورزي، زمين انرژي، زمين مرتع، زمين جنگلي، پهنه هاي آبي و ناحيه ساخته شده استفاده شد. همچنين براي شناسايي الگوي توزيع فضايي ردپا در سطح منطقه مورد مطالعه از آماره موران محلي و جهت پهنه بندي ميزان ردپاي بدست آمده از درونيابي IDW استفاده گرديد.يافته ها: نتايج نشان داد كه از 40 روستاي مورد بررسي 72.5 درصد معادل 29 روستا در شرايط ناپايدار و كسري اكولوژيكي قرار دارند و 11 روستا داراي اضافه اكولوژيكي هستند. در اين ميان روستاي برف آباد عليا با 8351.23- هكتار جهاني داراي بيشترين كسري اكولوژيكي و روستاي ميان تنگ منصوري با 2042+ هكتار جهاني از بيشترين اضافه اكولوژيكي برخوردار است. همچنين شاخص موران محلي، الگوي فضايي توزيع ردپا در سطح شهرستان را از نوع خوشه اي با ارزش بالا شناسايي نمود. بر اساس درونيابيIDW مشخص گرديد كه روستاهاي شمالي و جنوبي شهرستان كه اغلب موقعيتي كوهستاني و جنگلي دارند در پهنه ردپاي متوسط و زياد قرار دارند و روستاهاي مياني با موقعيتي دشتي داراي ميزان ردپاي كم و خيلي كم هستند.نتيجه گيري: براساس يافته هاي پژوهش مي توان ادعا كرد كه موقعيت طبيعي سكونتگاه هاي روستايي در ميزان ردپاي بوم شناختي اين مناطق اثرگذار است. به طوري كه روستاهاي كوهستاني و جنگلي ردپاي بزرگتري نسبت به روستاهاي دشتي دارند. اين امر را مي توان در دسترسي كمتر اين روستاها به منابع و همچنين مساحت كم پهنه هاي منابع طبيعي دانست از سوي ديگر ميزان مصرف انرژي در زمينه سوخت به دليل شرايط محيطي در مناطق كوهستاني بالا بوده كه اين امر در مناطق دشتي بسيار كمتر است. از اين رو در مديريت مصرف منابع و برنامه ريزي در جهت پايداري بايد به روستاهاي كوهستاني و جنگلي توجه بيشتري شود.