تحليل فضايي - زماني طبقه بندي اقليمي ايران بر اساس روش دومارتن و آزمون من-كندال در دوره آماري 1374 تا 1398

سابقه و هدف: آب و هواي يك منطقه در يك دوره بلندمدت را اقليم گويند. شناسايي و طبقه‌بندي اقليمي از ديرباز مورد توجه متخصصان آب و هواشناسي بوده است. محققان با به كارگيري روش هاي مختلف و با استفاده از متغيرهاي اقليمي همچون بارش و دما، زمين را به مناطق اقليمي همگن طبقه بندي كرده‌اند و نتايج پهنه‌بندي اقليمي را در ارزيابي كمبود آب و منابع آب در مقياس هاي كوچك و بزرگ به منظور پيش‌بيني اقدامات عملي براي كنترل خشكي در مناطق آسيب‌پذير به‌كار برده‌اند. هدف از اين تحقيق به‌‌روزرساني و تحليل فضايي-زماني طبقه بندي اقليمي ايران بر اساس شاخص دومارتن و استفاده از آزمون من-كندال است.مواد و روش ها: براي انجام اين مطالعه، داده‌هاي مربوط به متغيرهاي دما و بارش به صورت ماهيانه از 153 ايستگاه سينوپتيك در دوره زماني 1398-1374 از سازمان هواشناسي كشور استخراج گرديد. ابتدا داده‌هاي ميانگين دماي ساليانه و مجموع بارش ساليانه از داده‌هاي ماهيانه تهيه شد و سپس با استفاده از مدل كريجينگ نقشه‌هاي هم‌دما و هم‌بارش به دست آمد. نقشه نهايي پهنه‌بندي اقليمي با استفاده از شاخص دومارتن كه پايه آن بر اساس بارش و دما است تهيه گرديد. همچنين براي بررسي معني‌داري يا عدم معني‌داري شاخص اقليمي دومارتن و تعيين روند، از آزمون ناپارامتريك من-كندال استفاده شده است.نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه بر اساس مدل كريجينگ، ميزان R^2 و RMSE براي داده هاي بارش به ترتيب برابر با 0/58 و 167/51 ميلي‌متر و براي داده هاي دما 0/83و 2/23 درجه سلسيوس به دست آمد كه بيانگر عملكرد بهتر مدل براي داده‌هاي دما مي‌باشد. علت اين امر با واريانس بالاي داده‌هاي بارش در كشور مرتبط است. پهنه بندي اقليمي ايران بر اساس شاخص دومارتن نشان داد كه شش تيپ اصلي اقليمي اين شاخص در ايران وجود دارد. بيش تر مساحت ايران را اقليم خشك و پس از آن اقليم نيمه خشك تشكيل مي دهد. بررسي نتايج حاصل از تحقيق نشان داد اقليم خشك 46/40% ، اقليم نيمه خشك 19/65% و ساير اقليم ها كمتر از 4% مساحت ايران را تشكيل مي دهند. همچنين مساحت اقليم هاي خشك و نيمه خشك با مساحتي بالغ بر96/05% از سطح ايران، نسبت به تحقيقات گذشته افزايش يافته است كه مي تواند به دليل كاهش بارش و افزايش دما باشد. نتايج آزمون من-كندال نشان داد كه ايستگاه‌هاي خرمدره، ميانه، رامسر، بروجرد، پيرانشهر، تبريز و بيجار داراي روند صعودي (روند مرطوب‌تر شدن) و ايستگاه‌هاي دزفول، ملاير، سبزوار، بندر انزلي، تهران (مهرآباد)، تهران (شميران)، قزوين و دوشان تپه دراي روند نزولي (روند خشك‌تر شدن) معني‌دار در سطح 5% هستند.نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد، ايران داراي شش ناحيه اقليمي شامل؛ اقليم خشك، نيمه خشك، مديترانه اي، نيمه مرطوب، مرطوب و بسيار مرطوب است. هم‌چنين مقايسه نتايج به دست آمده با نتايج تحقيقاتي كه ساير محققين در گذشته انجام داده اند نشان داد كه مساحت اقليم‌هاي خشك و نيمه‌خشك در دوره مورد مطالعه نسبت به دوره‌هاي گذشته افزايش داشته است. همچنين 14% از ايستگاه‌هاي با روند نزولي (8 ايستگاه) داراي روند نزولي معني‌دار و 7% از ايستگاه‌هاي با روند صعودي (7 ايستگاه) داراي روند صعودي معني‌دار در سطح 95% هستند.