اثر بخشي سامانه ‏هاي خاكورزي حفاطتي بر كيفيت خاك در نظام‏هاي زراعي ديم مبتني بر كشت گندم

سابقه و هدف: سلامت خاك از مولفه ‏هاي اصلي در دستيابي به سامانه ‏‏هاي كشاورزي پايدار بوده كه به شدت تحت تاثير عمليات زراعي مانند خاكورزي قرار مي ‏گيرد. سلامت خاك را  مي توان با استفاده از پارامترهاي فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك در قالب الگوريتم‏ هاي مشخص كمّي كرد. در نتيجه، بررسي وضعيت كيفي و توان باروري خاك در سامانه ‏‏هاي مديريتي مختلف زمين جهت استقرار عمليات زراعي مناسب براي دستيابي به توليد بهينه و نظام‌هاي زراعي پايدار امري ضروري مي‏ باشد. چارچوب ارزيابي مديريت خاك SMAF 1 به عنوان ابزاري قدرتمند و قابل اعتماد در جهت ارزيابي اثر مديريت زراعي مختلف بر كيفيت و سلامت خاك مورد استفاده مي ‏باشد. هدف از انجام اين مطالعه ارزيابي و كمي ‏‏سازي اثر روش‏ هاي مختلف خاكورزي بر كيفيت خاك با استفاده از الگوريتم SMAF مي‏ باشد.  مواد و روش ها: مطالعه حاضر در قالب يك آزمايش مزرعه ‏اي دو ساله در سال‏ هاي زراعي 97-96 و 98-97 در چهار منطقه استان كرمانشاه انجام گرديد. تيمارهاي آزمايشي شامل سامانه‏ هاي خاكورزي (بي‏ خاكورزي، خاكورزي كاهشي و خاكورزي مرسوم) بوده كه در 12 مزرعه در سطح منطقه مطالعه به اجرا در آمدند. در نظام تناوبي در سال اول گندم زمستانه (Triticum aestivum L.) و سال دوم نخود زمستانه (Cicer arietinum L.) در مزارع كشاورزان كشت شد. نمونه ‏برداري خاك از عمق 0-30 سانتي متري خاك در دو مرحله؛ در ابتداي سال اول قبل از شروع آزمايش و در پايان سال دوم بعد از برداشت محصول انجام شد كه بعد از آن خصوصيات فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك شامل وزن مخصوص ظاهري، فسفر، پتاسيم، اسيديته، هدايت الكتريكي، كربن آلي خاك، كربن بيومس ميكروبي و نيتروژن بيومس ميكروبي اندازه گيري و با استفاده از SMAF  امتياز دهي شدند.نتايج و بحث: نتايج تحقيق نشان داد اجراي سامانه ‏هاي خاكورزي حفاظتي برخي از خصوصيات و شاخص ‏هاي كيفيت خاك را بهبود بخشيد، كه بيانگر اثر مثبت كاهش اختلال خاك بر كيفيت خاك است. اگرچه امتياز خصوصيات و شاخص ‏هاي فيزيكي و شيميايي خاك در پايان سال دوم تغيير قابل ملاحظه ‏اي در مقايسه با شرايط قبل از اعمال تيمارها نشان ندادند، اما خصوصيات بيولوژيكي خاك نظير كربن بيومس ميكروبي و كربن آلي خاك بطور مثبتي تحت تاثير سامانه‏‏ هاي خاكورزي قرار گرفتند. داده ‏هاي حاصل از اندازه گيري خصوصيات خاك به خوبي در الگوريتم SMAF منعكس گرديد. نتايج نشان داد كه در پايان آزمايش شاخص كيفيت خاك در سامانه خاكورزي مرسوم در مقايسه با سامانه ‏هاي خاكورزي حفاظتي كمتر بوده و نسبت به شروع آن تغيير چنداني نداشته است. سامانه بي ‏خاكورزي بيشترين مقدار شاخص كيفيت خاك (0/65) را در اين مرحله دارا بود، كه همان‏گونه كه در توصيف كمي خصوصيات خاك بيان گرديد، عمدتاً به دليل بهبود شرايط بيولوژيكي خاك مي ‏باشد. تخريب خاك به دليل خاكورزي زياد، عدم حفظ بقاياي محصول و استفاده بي‌رويه از كودهاي شيميايي نه تنها ماده آلي خاك را كاهش مي‏ دهد بلكه موجب تخريب خصوصيات فيزيكي خاك نيز مي‏ گردد.نتيجه گيري: به طور كلي نتايج تحقيق نشان داد كه سامانه‏ هاي خاكورزي حفاظتي مي ‏توانند كيفت خاك و كارآيي آن را در مناطق ديم بهبود بخشيده و الگوريتمSMAF  نيز مي ‏تواند به عنوان ابزاري مفيد براي ارزيابي و پايش كيفيت خاك سامانه ‎هاي زراعي مختلف در مناطق ديم مورد استفاده قرار گيرد. با اين حال استناد به داده ‏هاي اين تحقيق مستلزم ارائه نتايج در دراز مدت بوده و به منظور ارزيابي كارآيي بوم‏نظام خاك در ارائه خدمات اكوسيستمي، مقايسه سامانه ‏‏هاي زراعي با سامانه ‏‏هاي پايدارتر نظير جنگل‏ ها و مراتع ضروري مي ‏باشد.