كاركرد جمله‌هاي ساده و مركب در مثنوي

بخش بزرگي از گيرايي كلام مولانا به شيوه بيان و نحو كلام او مربوط مي‌شود كه بسياري از رمزهاي آن همچنان پوشيده مانده ‌است. براي كشف اين زيبايي‌ها، هيچ راهي جز تحليل جزئي‌نگرانه زبان او وجود ندارد. در پژوهش حاضر، نگارندگان با بررسي بسامد و كاركرد نحوي جملات ساده و مركب مثنوي يكي از عوامل انسجام متن را واكاوي مي‌كنند. اين تحقيق برمبناي 1372 بيت آغاز دفتر اول مثنوي انجام شده و شيوه كار مبتني بر روش آماري و تجزيه و تحليل ساختاري و طبقه‌بندي جملات است. از اين بررسي نتايج درخور ‌توجهي درباره ارتباط تنگاتنگ محتواي متن با ساختمان جمله‌ها به‌دست آمده است. طبق بررسي‌هاي به‌عمل‌آمده، بسامد كاربرد جمله‌هاي مركب نسبت به جمله‌هاي ساده بيشتر است و از ميان انواع جمله‌هاي مركب، جمله‌هايي كه از الگوي «پايه+پيرو» تشكيل شده‌اند بسامد بيشتري دارند. اين طرز جمله‌بندي مثنوي سبب انسجام متن شده ‌است و بستر مناسبي براي محتواي آموزشي مثنوي فراهم آورده است. به‌علاوه، با اين بررسي مشخص شد كه مولانا در دريافت معناي جمله‌هاي مركب مخاطب خود را فعالانه شركت مي‌دهد، به‌طوري‌كه گاه حرف ربط را از ساختمان جمله حذف كرده و به خواننده اجازه داده ‌است كه براساس گزينش هريك از دو جمله پايه يا پيرو، حرف ربط مناسب را خود برگزيند، يا در جمله‌هاي مركب پيچيده، يك جمله هم‌زمان دو نقشِ پايه و پيرو را دارد؛ به‌اين‌معني كه نسبت به جمله‌ پيش و پس از خود، نقش آن متفاوت مي‌شود.