خوانش نشانه‌شناختي شعر «ارغوان» هوشنگ ابتهاج با استفاده از رويكرد ريفاتر

نشانه شناسي رويكردي ميان‌رشته اي است كه به بررسي نظام هاي نشانه اي اثر مي‌پردازد. در ميان رو يكردهاي نشانه شناختي، نظريه مايكل ريفاتر درباره نشانه‌شناسي شعر درخور توجه است. بنابر اين رويكرد، خواننده عامل بسيار مهمي در فرآيند خوانش متن است. ريفاتر معتقد است كه معنا هميشه در متن شعر جاي دارد و خواننده فقط بايد آن را استخراج كند. به‌نظر او، دال هاي شعر را بايد برحسب خود شعر فهميد نه با ارجاع نشانه‌هاي آن به مصداق هاي خارجي. فهمِ شعر مستلزم تلاش خواننده براي يافتن شبكه اي درهم‌تنيده از نشانه ها است و از اين حيث رويكرد او مي تواند در زمره نقدهاي خواننده محور قرار گيرد. در اين پژوهش، شعر «ارغوان» ابتهاج با رويكرد ريفاتر تحليل شده است. ايده محوري شعر «انزواي شاعر در فضاي نامناسب اجتماعي» است كه به‌شكل هاي گوناگون و به‌طور غيرمستقيم و از طريق گزاره هاي پركاربرد و كليشه اي و با استفاده از فرآيندهاي «تعيّن چندعاملي»، «تبدّل» و «بسط» ايده محوري شعر را تكرار، و جرح و تعديل كرده، يا گسترش داده است. علاوه‌براين، فرآيند هاي معناساز «انباشت» و «منظومه هاي توصيفي» نيز شعر را براي القاي يك مضمون واحد هدايت مي كنند. دو منظومه توصيفي «آزادي» و «شرايط نامناسب اجتماعي» در اين شعر، تقابل و صف آرايي انبوهي از واژه ها را به ذهن خواننده متبادر مي كنند.