سازه‌هاي آبي هخامنشي حوضۀ آبريز رودخانۀ پلوار، ناحيۀ پاسارگاد

فراهم نمودن آب براي باشندگان سرزمين ايران كه در ناحيۀ خشك و نيمه‌خشك زمين قرار گرفته است، همواره يكي از مهم‌ترين چالش‌هاي مردمان اين سرزمين و حكومت هاي آن از آغاز شكل‌گيري نخستين دولت‌ها تاكنون بوده است. اقليم كم‌بارش سبب‌شده است تا مردمان ايران براي فراهم‌نمودن آب و در دسترس داشتن آن به نوآوري‌هايي در اين‌زمينه روي‌آورند. ساخت كاريز (قنات) يكي از كاربردي‌ترين روش‌هاي بهره‌مندي از منابع آب زيرزميني است كه پيشينۀ ابداع و ساخت آن به هزاران سال پيش به ايرانيان نسبت داده شده است. بهره‌برداري از منابع آب جاري و روي سطح زمين نيز از مهم‌ترين روش‌ها و شيوه‌هاي معمول درميان ساكنان ايران و مردمان ديگر سرزمين‌ها است. در اين‌ميان ساخت بندها و سدها روي رودخانه‌ها و چشمه‌ها، ايجاد آبراه‌ها و شبكه‌هاي آب‌رساني، نوآوري و شيوه‌اي است در بهره‌برداري بيشتر و پايدارتر از منابع آب جاري. در حوضۀ آبريز رودخانۀ پلوار كه پايتخت هخامنشي پاسارگاد در آن جاي‌گرفته است، مجموعه‌اي گسترده از سازه‌هاي آبي تاريخي وجود دارد كه شامل چندين بند، آبراه، آبگير و چشمه است. بندها بيشتر روي شاخه‌هاي فرعي رودخانۀ پلوار ساخته شده است و شبكه‌هاي آب‌رساني در چندين رشته در پايين‌دست بندها جاي گرفته است. اين سازه‌ها در دشت‌هاي ديدگان، مرغاب، پاسارگاد، سرپنيران، كمين و ارسنجان ساخته شده است. اين پژوهش به صورت كوتاه به معرفي و چگونگي ساخت سازه‌هاي آبي دورۀ هخامنشي در محدودۀ موردمطالعه مي‌پردازد. اين سامانه‌هاي آبي گسترده با درايت و هوشمندي مديران و مهندسان هخامنشي، آب را به تمامي دشت‌ها و دره هاي كوهستاني ناحيۀ پاسارگاد مي‌رسانده است. آبادي‌ها و سكونت‌گاه‌هاي عمومي، باغ‌ها، زمين‌هاي كشاورزي، ساختمان‌ها و مراكز دولتي و در پايان پرديس شاهي كوروش و مجموعه بناهاي شاهانۀ پاسارگاد بخشي از مصرف‌كنندگان اين سامانه‌هاي آبي هستند. در ساخت بندها از مصالح خاك رس و لاشه‌سنگ به‌كار برده شده و برخي از آݣݣن‌ها نيز داراي سازه‌هاي معماري با بلوك‌هاي سنگي تراش‌خورده است. آبراه‌ها نيز در چندين مسير در دامنۀ تپه‌ها و صخره‌ها ايجاد شده است. مطالعات و بررسي‌ها نشان مي‌دهد ساخت سازه‌هاي آبي ناحيۀ موردمطالعه از دورۀ فرمانروايي كوروش بزرگ آغاز شده و در دورۀ داريوش بزرگ گسترش‌يافته و تا پايان حكومت هخامنشي توسعه و بهره‌برداري از آن ادامه يافته است.