آيكنوگرافي نماد شتر مصور برروي سفالينۀ گِلابه‌اي رنگارنگ منسوب به نيشابور

سفالينه‌هاي گِلابه‌اي رنگارنگ منسوب به نيشابور يكي از سفالينه‌هاي منحصربه‌فرد دوران اسلامي است كه داراي نقوش متنوع و نمادين بسياري هستند. به‌نظر نقش‌مايه‌هاي اين سفالينه‌ها در پيوند عميق با باورهاي اساطيري و مذهبي مردم سده‌هاي سوم و چهارم هجري‌قمري به‌وجود آمده‌اند؛ لذا تفسير درست نقوش اين سفالينه‌ها كمك شاياني به درك اوضاع اجتماعي، فرهنگي، سياسي و مذهبي مردم آن دوران مي‌كند. يكي از نمادهاي مصور برروي اين سفالينه‌ها نماد شتري است كه برروي كاسه‌ي گلابه‌اي رنگارنگ ترسيم شده و در موزۀ رضا عباسي نگه‌داري مي‌شود. شتر ترسيم شده برروي اين سفال از آن جهت داراي اهميت است كه به‌نظر گوياي مفاهيم عميق درخصوص تقديس «شتر» در جامعۀ نيشابور بوده است. تاكنون براي تفسير نقش شتر مصور برروي اين سفالينه مطالعۀ هدفمندي صورت نگرفته است؛ لذا نگارندگان درصدد آن هستند نماد شتر مصور برروي سفالينه را در اين‌جستار با روش «آيكنوگرافي» با رويكرد «اروين پانوفسكي» مورد مطالعه قرار دهند. براي نيل به اين هدف، پرسش‌هاي پيشِ‌رو طرح مي‌گردد؛ مفهوم نمادين شتر مصور برروي كاسه گلابه‌اي رنگارنگ نيشابور در ارتباط با كوزه و پرنده چيست؟ كاسۀ گلابه‌اي رنگارنگ با نقش‌مايه شتر، در تركيب‌بندي با ساير نقوش برگرفته از عقايد كدام قشر جامعۀ نيشابوراست؟ براي دست‌يابي به پاسخ پرسش‌ها روش پژوهش اتخاذ شده براي پژوهش پيشِ‌رو كتابخانه‌اي با رويكرد توصيفي-تحليليِ تاريخي است كه در آن ابتدا نقوش سفال مورد بحث، واكاوي شده و سپس براي تفسير نماد آن با روش سه‌مرحله‌اي پانوفسكي موردمطالعه قرار مي‌گيرد. برآيند حاصل از مطالعۀ نماد شتر اين است كه، مضمون نقش شتر با كوزۀ زير شكم و پرنده هُدهُد، به‌نظر برگرفته ‌از اصول تطهير زرتشتيان و هم‌چنين جنبۀ خاصيت درماني گُميز شتر در بين مسلمانان سده‌هاي سوم و چهارم هجري‌قمري ساكن در شمال‌شرق ايران است.