بازيابي ساختار فضايي شهر همدان در دورۀ قاجار با اتكاء به منابع مكتوب، آثار معماري و شواهد باستان‌شناسانه

با وجود اهميت، جايگاه و نقش والاي شهر همدان در تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي ايران در عصر قاجار، مطالعات هدفمندي كه سازمان فضايي و ساختار اجتماعي اين شهر را در آن دوره مشخص كند به انجام نرسيده و پرسش هاي فراواني درخصوص چگونگي تحولات بافت تاريخي آن بي پاسخ باقيمانده است. پژوهش حاضر در پي آن است كه با اتكاء به منابع مكتوب، آثار معماري و شواهد باستان شناسانه به پرسش هايي درخصوص تحول و توسعۀ ساختار فضايي شهر همدان در عهد قاجار پاسخ گويد. در نيل به اين هدف، تلاش شده ضمن بهره برداري از كليۀ منابع مكتوب مرتبط با اين شهر در دورۀ مذكور تحولات بافت شهري و ويژگي هاي ساختاري فضاهاي آن مشخص و عوامل اثرگذار بر رشد و توسعۀ شهر در اين دوران مشخص شود. دستاورد اين پژوهش، روشن ساخت كه همدان به واسطۀ پيشينۀ كهن، موقعيت خاص جغرافيايي، بهره مندي از قابليت هاي زيستمحيطي مناسب ازقبيل منابع آب فراوان و نيز بهدليل قرارگيري در مسير راه هاي مهم تجاري-زيارتي در دورۀ قاجار، ازجمله شهرهايي بوده كه اهميت و جايگاه اجتماعي و اقتصادي شايسته اي كسب كرده و جمعيت بالنسبۀ زيادي را در خود جاي داده و توجه گروه هاي مختلف اجتماعي، به ويژه بازرگانان را به خود جلب كرده است؛ بدين ترتيب شرايط مناسبي جهت احداث و پيدايي آثار و يادمان هاي متعدد معماري با كاركردهاي مختلف (تأسيسات دفاعي، محله هاي مسكوني، ميادين و ميدانچه ها، بازار و كاروانسراها، مساجد، مدارس، حمام ها، كليساها و...) به وجود آمده و فضاي شهري، به ويژه به جوانب جنوب و جنوب شرق توسعه و گسترش چشم گير يافته است.