بازشناسي ارتباط بصري فضا در شكل‌گيري مفهوم قلمرو در خانه‌هاي تاريخي دوره قاجار رشت

خانه‌هاي دوره قاجار رشت از نمونه‌هاي باارزش خانه‌هاي سنتي ايراني بوده كه از لحاظ قلمروهاي فضايي پيكره بندي متمايزي از ساير نقاط ايران دارد. ارتباط بصري يكي از عوامل مهم در شكل‌گيري مفهوم قلمرو در فضاهاي مسكوني است. خانه‌ها باتوجه‌به طرح‌هاي كالبدي مختلف، كيفيت‌هاي متفاوتي را از لحاظ بصري تأمين كرده و تجربه‌هاي متفاوتي از فضا را ارائه مي‌دهند؛ لذا هدف اين پژوهش درك بهتر مفهوم قلمرو با تحليل شاخص‌هاي ارتباط بصري در مقياس روابط دروني اين خانه‌ها است. روش اين پژوهش توصيفي - تحليلي با استدلال منطقي داده‌هاي نرم‌افزاري است. جهت رسيدن به هدف پژوهش در مرحله اول خانه‌ها به لحاظ كالبدي به چهار گروه تقسيم، از هر گروه دو نمونه و در مجموع هشت مورد انتخاب شد. جهت انسجام نتايج و بررسي تطبيقي نمونه‌ها سه فضاي مشترك ايوان، پذيرايي و خواب محور تحليل‌ها قرار گرفتند. در مرحله دوم شاخص‌هاي سنجش شامل ارتباط بصري، فواصل در معرض ديد بودن و خوانايي از مباني پژوهش استخراج گرديد. در مرحله سوم جهت تحليل نمونه‌ها از تكنيك‌هاي تحليل گراف نماياني و نقشه‌هاي محوري با ابزارهاي مخروط ديد، خطوط محوري و نمودار هم‌پيوندي - اتصال به كمك نرم‌افزار دپس‌مپ استفاده شد. يافته‌ها نشان مي‌دهد ارتباط بصري فضاها متفاوت بوده و باعث ايجاد حريم‌هاي ذهني شده و همچنين تفاوت در ميزان ديد منجر به ايجاد سلسله‌مراتب فضايي شده است. با بررسي شاخص‌هاي مخروط ديد در خانه‌ها، مشاهده شد بيشتر بودن هم‌جواري با جداره‌ها، كمتر بودن پيچيدگي فضايي به دليل محدب بودن فضا و وجود دسترسي بصري و فيزيكي بيشتر باعث ارتباط بالاتر يك فضا (مانند فضاي ايوان) با ساير فضاها و در نتيجه عمومي‌تر شدن آن را به دنبال دارد. از طرف ديگر كمتر بودن عوامل فوق باعث ايجاد خلوت بيشتر در فضاها (مانند فضاي خواب) شده است؛ بنابراين فضاي خانه‌هاي برون‌گراي رشت در عين داشتن شفافيت، داراي حريم‌هاي بصري بوده كه باعث ايجاد مرزبندي‌هاي فضايي مي‌شود و سلسه‌مراتب قلمرويي را به دنبال دارد.