بررسي و تحليل بينامتنيت قرآني در تمهيدات عين القضات همداني (بر اساس نظريه ژرار ژنت)

بينامتنيت از نظريه هاي ادبي معاصر است كه به بررسي حضور يك متن در متن ديگر مي پردازد. براساس اين نظريه هيچ متن مستقلي وجود ندارد؛ بلكه تمام متون برگرفته از پيش متن‌ها و يا متون هم عصر خود هستند، لذا نويسنده، خالق اثر خود نيست و تمام بن مايه هاي فكري و اعتقادي خود را از متون پيشين اخذ مي كند. ژرار ژنت با تبيين و تقسيم بندي بينامتنيت، آن را از يك نظريه صرف ادبي وارد حوزه عملياتي و نقد متون كرد. با توجه به تاثير بارزِ متون مقدس بر متون هنري و ادبي، عرفا و متصوفه بسياري از مايه‌هاي فكري خود را از قرآن به عنوان ابرمتن و متن مقدس وام گرفته‌اند. در اين ميان عارفاني همچون عين القضات در تمهيدات به كرات از بينامتنيت قرآني بهره برده اند كه بسياري از سرچشمه‌هاي فكري و اعتقادي و حتي ادبي او را مي‌توان در قرآن كريم رصد و پيدا كرد. پژوهش حاضر به روش توصيفي-تحليلي با استفاده از منابع كتابخانه‌هاي، بينامتني قرآني را در تمهيدات عين القضات مي كاود. حاصل اين بررسي نشان مي دهد كه پيوندي محكم و ناگسستني به صورت بينامتنيت آشكار و ضمني بين قرآن و تمهيدات وجود دارد و تأثيرات معنوي و لفظي زيادي در ذهن و زبان عين القضات و تمهيدات برجاي نهاده است. بينامتنيت قرآني در تمهيدات به صورت‌هاي صريح (آشكار) و ضمني وجود دارد. آمارهاي استخراج شده نشان مي دهد كه بيشترين استفاده از اقتباس جزئي، واگيري واژگاني و بينامتن ضمني تلميح است. توجه به آمار و تفكر حاكم بر تمهيدات كه از نوع كتاب‌هاي عرفاني و تأويلي است، ايجاب مي كند نويسنده پيش‌متن را به صورت جزئي انتخاب و در متن خود حل و تحليل كند تا نتيجه دلخواه خود را از بينامتن با توجه به صورت و معناي آيات قرآني بازنمايي كند.