«تعلّق به» و «گسستن از»؛ تأمّلي بر نسبت هرمنوتيك گادامر، پداگوژي انتقادي و سنّت

در عالم فلسفه، بحث‌ها دربارۀ مناقشۀ گادامر با هابرماس بر سر موضوع سنّت همچنان جاري است. اما در عرصۀ فلسفۀ تعليم و تربيت معمولاً هرمنوتيك فلسفي گادامر از سوي مدافعان پداگوژي انتقادي، به محافظه‌كاري متّهم شده و پژوهش‌هاي اندكي در دفاع از توان انتقادي هرمنوتيك گادامر به چشم مي‌خورد. در اسناد رسمي نظام آموزشي ايران نيز اگرچه بر پاسباني و در عين حال بازسازي سنّت‌ها تأكيد مي‌شود، اما در عمل نوعي سرگشتگي در توجه متوازن به اين دو مشهود است. اين پژوهش در پي آن است تا با بازخواني جايگاه سنّت در هرمنوتيك گادامر، عناصر انتقادي آن را واكاوي كند و به اين ترتيب هم دفاعيه‌اي از تعليم و تربيت بر مبناي هرمنوتيك فلسفي در برابر پداگوژي انتقادي ارائه داده و هم الگويي براي مواجهه با سنّت‌ها در تعليم و تربيت فراهم آورد. مدّعاي اصلي اين پژوهش آن است كه تلّقي گادامر از سنّت هم‌زمان واجد بيان توصيفي به عنوان مبناي تربيتي و بيان هنجارين به عنوان اصل تربيتي است و بستر تحقق هر دوي آنها «يادگيري از مسير منفيّت» است. در چنين بستري، «تأثير و تأثّر آگاهي و تاريخ‌»، «در نظر گرفتن سنّت به عنوان پاسخي براي يك پرسش»، «فاصله‌گيري انتقادي از سنّت» و «كاربست سنّت» مهمترين عناصر انتقادي خواهند بود كه هرمنوتيك گادامر را از يك هرمنوتيك محافظه‌كار و سنّت‌گرا متمايز خواهند ساخت.