مباني آموزه تربيت سقراطي - افلاطوني در محاوره پروتاگوراس

در اين نوشته مي كوشيم مباني آموزه تربيتِ سقراطي-افلاطوني را در محاوره پروتاگوراس بررسي كنيم. اين محاوره، سقراط و پروتاگوراس را در آتن قرن پنجم پ. م. در حال بررسي و نقد آراء تربيتي رايج، به تصوير مي كشد. چالش فكري آن دو با پي بردن به وجود نوعي تعارض ميان آراء خويش، به نوعي بازنگري فكري و همگرائي فكري نسبي نيز روي مي نهد. اين همگرائي، درواقع موضعي است كه افلاطون به عنوان نويسنده محاوره در برهه اي از دوره اوليه تفكر خويش به آن دست مي يابد. نشانه همگرائي نسبي در پايان محاوره، عبارت است از اين جمع بنديِ سقراط كه اگر فضيلت معرفت باشد، آنگاه آموختني است؛ افلاطون همين ادّعا را بعداً با اندكي توضيح و به صورت مشروط در محاوره منون نيز مي آورد. گفتني است كه در بررسي مباحث محاوره پروتاگوراس، از چشم اندازي بهره مي بريم كه از پرسش آغازين و آموزه يادآوري در محاوره منون برگرفته شده است. اگر آموزه يادآوري را بر موضوعِ تربيت اطلاق كنيم؛ خواهد ديد كه به طور كلّي، امكانِ تربيت بر وجود استعداد طبيعي و تمرين، وابسته است. توجه به فضيلت نيز، محتواي ارزشي تربيت را مشخص مي سازد. مرور مباني معرفت شناختي و وجودشناختي در گفت وگوي سقراط و پروتاگوراس، كمك مي كند تا تأثير اين دو نفر در شكل گيري تدريجي تربيتِ سقراطي-افلاطوني را نيز بهتر بفهميم. پس از بيان مسأله و چشم انداز، بيشتر مي كوشيم به بررسي و تحليل مباني زير بپردازيم: جدائي معرفت و جهل؛ جدا نبودن مقام نظر از عمل؛ فضيلت به عنوان ويژگي واقعي و مؤثر در بروز رفتارها؛ وحدت فضيلت و معرفت همراه با انكار ضعفِ اراده؛ اجزاء فضيلت؛ امكان آموختن به معني يادآوري؛ آموختني بودن فضيلت به شرط معرفت بودن؛ مباحث منطقي مانند تناقض، تضاد، نسبت تساوي؛ توجه اجمالي به نفس و سعادت آن؛ فروكاستن خير و شرّ به لذت و درد؛ لزوم استعدادهاي متفاوت و تمرين براي تربيت.