كاربرد تحليل انتقادي گفتمان در پژوهش هاي شهري و شهرسازي

از ميان روش‌هاي پژوهش كيفي، روش‌هاي تفسيريِ زبان‌مبنا كاربرد وسيعي در فهم و تبيين سازوكارها و پويايي‌هاي اجتماعي شهر دارند و نگاه عميق و انتقادي بر مسائل و مشكلات شهري را ممكن مي‌كنند. با اين همه، به‌كارگيري چنين روش‌هايي تاكنون از سوي محققان برنامه‌ريزي به اندازة روش‌هاي كمي مرسوم نشده است. تحليل انتقادي گفتمان ازجمله روش‌هايي است كه گرچه مي‌تواند در مطالعات شهري نقشي اساسي داشته باشد، اما تاكنون در پژوهش‌هاي اندكي به زبان فارسي از اين روش بهره گرفته شده است. به اين منظور در پژوهش حاضر كوشيده شده است تا كاربردهاي بالقوة روش «تحليل انتقادي گفتمان» در مطالعات شهري از طريق تشريح فرايند انجام آن به‌همراه تحليل يك موردِ پژوهشي با عنوان «طومار اعتراضي بازاريان يزد دربارة شيوة اجراي طرح سامان‌دهي خيابان قيام» نشان داده شود. از اين‌رو نگارندگان پس از بيان مباني نظري و مفاهيم اصلي اين روش، چارچوب تحليلي فركلاف را به‌منزلة يكي از رويكرد‌هاي مناسب براي تحليل پديده‌ها و نظام‌هاي اجتماعي و به‌ويژه روابط قدرتِ متبلور در زبان تشريح كرده‌اند. معرفي مدل سه‌سطحي فركلاف در اين نوشتار با تحليل فرايند توليد، توزيع، و مصرف متن طومار از سوي بازاريان يزد، توصيف متن طومار آن‌ها، و تبيين بستر اجتماعيِ وقوع اين رخداد ارتباطي همراه شده است. يافته‌هاي برآمده از تحليل موردِ مطالعاتي نشان مي‌دهد كه روش مذكور مي‌تواند در تحليل روابط قدرت در فرايندهاي برنامه‌ريزي و توسعة شهري، شناخت ايدئولوژي‌هاي ساختاربخش و پيامدهاي سياسي و اجتماعي آن‌ها در شهر، برنامه‌ريزي شهري، و شناخت گفتمان‌هاي غالب و رقيب در فرايندهاي توسعه و فهم تحولات يا بازتوليدهاي اجتماعي مرتبط با آن‌ها سودمند باشد.