افزايش بهره وري استفاده از منابع، سودآوري و باروري سيب‌زميني از طريق كشت مخلوط با لوبياسبز

سابقه و هدف: سيب‌زميني (Solanum tuberosum L.) يكي از محصولات غذايي جهاني است و ايران با بيش از پنج ميليون تن توليد، رتبه سيزدهم را در بين بزرگترين توليدكنندگان سيب‌زميني جهان دارد. استان همدان نيز يكي از توليدكنندگان اصلي سيب‌زميني در ايران است. در اين محصول، عملكرد كمي و كيفي بسيار وابسته به عرضه كافي نيتروژن است. با اين حال، ريشه نسبتا كم عمق سيب‌زميني همراه با نياز زياد نيتروژن و آب آن، خطر آبشويي نيترات را افزايش مي‌دهد. بنابراين، بهينه‌سازي مصرف نيتروژن براي سيب‌زميني، هم براي به حداكثر رساندن توليد و هم براي به‌حداقل رساندن ورود نيتروژن به آب‌هاي زيرزميني مهم است. جهت دستيابي به اين هدف، كشاورزي پايدار مي‌تواند نقش قابل توجهي داشته باشد. يكي از روش‌هاي رسيدن به كشاورزي پايدار، ايجاد تنوع با استفاده از كشت مخلوط گياهان مختلف است. از اين رو، هدف اين آزمايش پاسخ سيب‌زميني و نيز كارايي استفاده از منابع به كشت مخلوط با لوبياسبز بود.مواد و روش‌ها: آزمايش به صورت فاكتوريل در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در فصل زراعي 1395 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي دانشگاه بوعلي سينا انجام شد. الگوهاي كشت در چهار سطح (كشت خالص سيب‌‌زميني، كشت لوبياسبز بين رديف‌هاي سيب‌زميني، كشت لوبياسبز روي رديف‌هاي سيب‌زميني و كشت لوبياسبز بين و روي رديف‌هاي سيب‌زميني) و مصرف كود اوره در سه سطح (صفر، 174 و 348 كيلوگرم در هكتار) فاكتورهاي آزمايش بودند. جهت محاسبه سودمندي كشت مخلوط، لوبياسبز نيز به‌‌صورت خالص در سه تكرار كشت شد. در كشت‌هاي مخلوط، 50 درصد تراكم لوبياسبز در مترمربع به كشت خالص سيب‌زميني اضافه شد. عملكرد غده، درصد و عملكرد غده‌هاي با اندازه مختلف، محتواي كلروفيل برگ سيب‌زميني، كارآيي مصرف نيتروژن و آب و نيز شاخص‌هاي مجموع عملكرد نسبي (RYT) و ضريب معادل زمين (LEC) محاسبه و ارزيابي شدند. تجزيه واريانس داده‌‌ها با استفاده از نرم افزار آماري SAS 9.1 انجام و تفاوت بين ميانگين‌ها به روش حداقل اختلاف معني دار (LSD) در سطح احتمال 5 درصد بررسي شد. يافته‌ها: اثر متقابل تيمارها بر صفات مورد بررسي به جز تعداد ساقه اصلي در بوته و تعداد غده در بوته معني‌دار شد. بيشترين تعداد و وزن گره تثبيت كننده نيتروژن از كشت لوبياسبز بين رديف‌هاي سيب‌زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار حاصل شد و كمترين ميزان اين صفات (به ترتيب با 55/89 و 6180 درصد كاهش نسبت به تيمار كشت لوبياسبز بين رديف هاي سيب زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار) به تيمار كشت لوبياسبز روي رديف هاي سيب زميني با مصرف 348 كيلوگرم اوره در هكتار تعلق گرفت. هم چنين، كشت مخلوط لوبياسبز بين رديفهاي سيب زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار، بيش ترين كلروفيل برگ سيب زميني (1/21 ميلي گرم بر گرم وزن تر) را داشت. بيش ترين عملكرد كل و عملكرد غده هاي تجاري (به ترتيب 42/50 و 16 تن در هكتار) نيز به تيمار كشت لوبياسبز بين رديف هاي سيب زميني با مصرف 348 كيلوگرم اوره در هكتار اختصاص يافت. ولي، اين تيمار با تيمار كشت مخلوط لوبياسبز بين رديف هاي سيب زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار از نظر عملكرد كل و عملكرد غده هاي تجاري تفاوت معني دار نداشت. بر اساس عملكرد اقتصادي نيز بيش ترين كارائي مصرف آب (53/99 كيلوگرم بر ميلي متر) و كود اوره 132/10 كيلوگرم بر كيلوگرم) از تيمار كشت مخلوط لوبياسبز بين رديف هاي سيب زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار حاصل شد. بالاترين مجموع عملكرد نسبي (1/53) و ضريب معادل زمين (0.47) نيز از كشت لوبياسبز بين رديف هاي سيب زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار به دست آمد. نتيجه گيري: در مجموع كشت لوبيا سبز بين رديف‌هاي سيب‌زميني با مصرف 174 كيلوگرم اوره در هكتار در مقايسه با كشت خالص سيب‌زميني همراه با مصرف 348 كيلوگرم اوره در هكتار، عملكرد غده سيب‌زميني و كارائي استفاده از منابع را بهبود بخشيد. ازاين‌رو، به‌‌نظر مي‌رسد اين الگوي كشت از تكنيك‌هاي كشاورزي كم نهاده بوده و مي‌تواند ضمن توليد محصول رضايت‌بخش، مصرف كود شيميايي نيتروژنه را نيز كاهش دهد.