ارزيابي ژنتيكي صفت ماده‌گلي در خيار با استفاده از روش تجزيه ميانگين نسل‌ها

سابقه و هدف: هيبريدهاي ماده‌گل خيار از مزيت پرمحصول بودن برخوردار هستند؛ براين اساس صفت ماده‌گل بودن بايد همواره در توليد ارقام هيبريد خيار مد نظر قرار گيرد. حداقل پنج ژن وجود دارد كه بيان جنسيت ماده‌گلي را تحت تأثير قرار مي‌دهد. جهت اصلاح خيار براي توليد ارقام جديد با عملكرد بالاتر و كيفيت بهتر، استفاده از تنوع ژنتيكي و ژرم پلاسم اين گياه بشدت ضروري است. اطلاع از اهميت و ميزان اثرات ژنتيكي كنترل كننده توارث صفات مي‌تواند به انتخاب روش مناسب اصلاحي گياه بيانجامد. بنابراين تحقيق حاضر با هدف نحوه وراثت صفت ماده‌گلي و بررسي اثرات ژن‌هاي كنترل كننده در اين صفت و ديگر اجزاي عملكرد، در نتاج حاصل از تلاقي يك لاين ماده با يك لاين منتخب نر صورت گرفت تا در نهايت برنامه اصلاحي مناسبي اتخاذ شود. مواد و روش‌ها: به ‌منظور ارزيابي ژنتيكي و برآورد وراثت‌پذيري صفت ماده‌گلي در خيار، هفت نسل (P1, P2, F1, F2, BC1, BC2, F3) از تلاقي دو لاين ماده‌گل N10 و نرگل A11 تهيه و صفات تعداد گل ماده، تعداد گل نر، تعداد ميوه در بوته، ارتفاع بوته و طول ميانگره در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اندازه‌گيري شدند. جهت ايجاد جمعيت‌ها، آزمايش‌هايي در بهار و پاييز 1396 تا 1397 طي سه مرحله در گلخانه‌ي دانشكده علوم كشاورزي دانشگاه گيلان صورت گرفت و ارزيابي جمعيت‌ها در سال 1398 در مزرعه پژوهشي دانشكده علوم كشاورزي دانشگاه گيلان انجام شد، سال اول به منظور توليد بذرهاي هيبريد تلاقي بين دو لاين ماده‌گل N10 و نرگل A11 صورت گرفت، پس از توليد و كشت بذر هيبريد در مرحله دوم، خودگشني و تلاقي برگشتي هيبريد با والدين انجام شد و جمعيت‌هاي F2 و تلاقي‌هاي برگشتي با هر دو والد ايجاد شدند. در سال دوم، نمونه‌هايي از بذور نسل دوم به منظور خودگشني و ايجاد جمعيت نسل سوم در گلخانه كشت شدند. در گلخانه از سيستم كشت هيدروپونيك استفاده و كوددهي و آبياري گياهان با فواصل زماني منظم انجام شد. در سيستم كشت مزرعه‌اي مراحل داشت با استفاده از سيستم آبياري قطره‌اي و مالچ پوششي جهت كاشت استفاده شد. تست نرمال بودن داده‌ها توسط آزمون چولگي و كشيدگي در نرم افزار SPSS و آناليز داده‌ها توسط نرم افزار SAS انجام شد. مقايسه ميانگين نسل‌ها نيز با استفاده از آزمونLSD در سطح احتمال 5% و 1% صورت گرفت.يافته‌ها: در مورد صفت ماده‌گلي تفاوت معني‌داري بين نسل‌هاي مورد بررسي وجود داشت. بررسي آزمون‌هاي مقياس نيز براي اين صفت نشان داد كه ممكن است آثار متقابل غيرآللي نيز در بين ژن‌هاي كنترل كننده اين صفت وجود داشته باشد. برآورد پارامترهاي ژنتيكي و انجام آزمون مقياس مشترك نشان داد كه براي تمامي صفات مورد مطالعه، انواع مختلفي از اپيستازي وجود دارد. نتايج نشان داد در مورد صفت تعداد گل ماده تمام آثار ژنتيكي معني‌دار شد. براي صفات تعداد گل نر، تعداد ميوه در بوته و طول ميانگره، مدل شش پارامتري شامل تمامي آثار ژنتيكي به غير از اپيستازي غالبيتغالبيت، كنترل صفات را به‌ عهده داشت، در حالي‌كه براي صفت ارتفاع بوته، مدل شش پارامتري شامل تمام آثار ژنتيكي بدون اپيستازي افزايشيافزايشي بهترين مدل ژنتيكي توجيه‌كننده تنوع بود. نتيجه‌گيري: ارزيابي وراثت‌پذيري و درجه غالبيت نشان داد واريانس افزايشي در صفات تعداد گل ماده و تعداد ميوه داراي اهميت بيشتري بود به اين معني كه مي‌توان براي اصلاح اين صفات در جمعيت مورد مطالعه ژنوتيپ‌هاي برتر را انتخاب كرد.