ارزيابي تنوع توده هاي بومي زنبق مردابي (Iris pseudacorus) بر پايه صفات ريخت شناسي

سابقه و هدف: مطالعات گياهان بومي به عنوان ذخاير ارزشمند و گونه‌هاي بكر در پژوهش‌هاي تنوع بسيار جذاب هستند. خانواده زنبق در صنعت گياهان زينتي - دارويي ارزشمند بوده و داراي جايگاه ويژه‌اي است. زنبق مردابي غالباً در تالاب‌ها و مكان‌هاي بسيار مرطوب رشد كرده، از گياهان زينتي معروف و داراي ارزش اقتصادي در صنعت عطر‌سازي مي‌باشد. بررسي صفات ريخت‌شناسي گياهان به عنوان پايه تنوع ژنتيكي بسيار كارا بوده و بر همين اساس در پژوهش حاضر تنوع زنبق مردابي بر پايه صفات ريخت‌شناسي مورد مطالعه و بررسي قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه، 16 توده از گونه‌هاي زنبق مردابي در دو استان گيلان و مازندران از سواحل منتهي به آستارا تا جويبار به كمك مطالعات ميداني شناسايي و جمع‌آوري شده و همچنين بر اساس موقعيت جغرافيايي آنها در سه جمعيت گروه‌بندي شدند. سيزده ويژگي ريخت‌شناسي شامل طول، عرض و تعداد برگ، طول و قطر دمگل، طول و عرض آويز، طول و عرض خامه، طول و عرض گلبرگ، تعداد گل روي شاخه و طول شاخه گل‌دهنده به دقت سنجش گرديدند. جهت انجام تجزيه واريانس و مقايسه ميانگين داده‌هاي صفات ريخت‌شناسي در قالب طرح كاملاً تصادفي در سه تكرار با استفاده از نرم‌‌افزار SAS و تجزيه به مولفه‌هاي اصلي به كمك نرم‌افزار SPSS مورد ارزيابي قرار گرفتند. داده‌ها براي توليد ماتريس در نرم‌افزار NTedit قرار گرفتند. براي تعيين شباهت 16 توده مورد مطالعه و گروهبندي آنها از نظر ويژگي‌هاي فنوتيپي (ريخت‌شناسي)، تجزيه خوشه‌اي انجام شد. يافته‌ها: نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده‌ها نشان داد همه‌ي صفات ريخت‌شناسي زينتي زنبق مردابي (طول، عرض و تعداد برگ، طول و قطر دمگل، طول و عرض آويز، طول و عرض خامه، طول و عرض گلبرگ، تعداد گل روي شاخه و طول شاخه گل‌دهنده) در توده‌هاي مورد بررسي تفاوت معني‌داري در سطح احتمال يك و پنج درصد نشان دادند. در تجزيه خوشه‌اي مشخص شد براي جمعيت‌هاي مورد بررسي از لحاظ صفات سنجش شده از بين نقاط برش بدست آمده در خوشه‌بندي كل جمعيت‌ها به چهار گروه اصلي تقسيم شدند. بدين صورت كه توده‌‌هاي F، P، H، M، O، K، E، و G در گروه اول، توده‌‌هاي B، J، I، L، A و N گروه دوم، توده C گروه سوم و توده Q گروه چهار خوشه‌بندي شدند. نتايج بدست آمده از جدول همبستگي صفات كمي نشان مي‌دهد كه بيشترين همبستگي مثبت و معني‌دار مربوط به طول آويز و عرض آويز (62%= r)، عرض آويز و عرض گلبرگ (68%= r) و همچنين عرض آويز و عرض خامه (61%= r) وجود دارد. پارامترهاي نامبرده از صفات زينتي شاخص در زنبق بوده و همبستگي‌هاي موجود نشان مي‌دهد عواملي كه سبب بهبود هريك شوند، احتمالا مي‌تواند سبب ارتقاء صفات همبسته با آنان نيز گردد.نتيجه‌گيري: نتايج بدست آمده حاكي از آن است كه توده‌‌هاي مورد بررسي از نظر صفات ريخت‌شناسي تنوع قابل‌ملاحظه‌اي مي‌باشند. در مجموع صفات رويشي و زايشي مورد سنجش مي‌توان استنباط كرد كه توده رامسر پتانسيل بيشتري در حوزه مطالعات ريخت‌شناسي زنبق مردابي دارد. نتايج پژوهش حاضر نشان داد كه پتانسيل ژنتيكي خوبي بين توده‌‌هاي زنبق مردابي در دو استان گيلان و مازندران به‌عنوان يكي از قطب‌هاي پراكنش زنبق مردابي در ايران وجود دارد. از اين‌رو پژوهش‌گران به‌نژادگر در حوزه اصلاح گياهان زينتي مي‌توانند با شناسايي صفات و ويژگي‌هاي مورد‌نظر در گياهان زينتي تجاري به جمع‌آوري ذخايز توارثي اهتمام ورزند.