حوزه و غوغاي «جمهوري» رضاخان در آغاز قرن اخير

در غوغاي جمهوري‌خواهي رضاخان قبل از رسيدن به سلطنت، جمعي طرفدار جمهوريت و گروه زيادي مخالف آن بودند. سيدحسن مدرس از مخالفان سرسخت جمهوري‌خواهي بود. غير از شهيد مدرس، اكثريت علما نيز با جمهوري‌خواهي مخالف بودند. در اين مقاله،‌ ضمن بيان علت مخالفت علما با جمهوري‌خواهي، به سفر رضاخان به قم پرداخته شده و تلاش شده به اين سؤال پاسخ داده شود كه مواجهه شيخ عبدالكريم حائري و نيز سيد‌ابوالحسن اصفهاني و ميرزا محمدحسين نائيني (دو مرجعي كه توسط عوامل انگليس، از نجف به ايران تبعيد شده بودند) با رضاخان در جريان سفر وي به قم چگونه بود و چه نتايجي در موضوع جمهو‌ري‌خواهي و برخي مسائل ديگر داشت؟ آيا علت عدم مخالفت علما با رضاخان ـ به‌رغم مخالفتشان با جمهوري‌خواهي ـ پي‌گيري رضاخان براي بازگشت علماي تبعيد‌ي به نجف بود، يا موضوع عميق‌تر بود و علما در اين ديدار درخواست‌هايي مطرح‌ كردند و رضاخان خود را متعهد به اجراي آن نمود؟ اين مقاله با شيوه توصيفي ـ تحليلي و با روش كتابخانه‌اي و اسنادي به اين موضوع پرداخته و با توجه به منابع و اسناد بر اين باور است كه خواسته‌هاي علما در جهت حفظ و تقويت اسلام و تشيع بوده كه متأسفانه گزارش تفصيلي از اين مذاكرات افشا نشده است. در مقاله به سند و نامه‌اي اشاره مي‌شود كه به نام مرحوم نائيني و اصفهاني براي رضاخان نوشته شده و به صورت ضمني از برخي توافق‌ها و تعهدها در قم سخن گفته شده است كه اظهار تدين سردار سپه با برگزاري عزاداري و اجراي مراسم مذهبي، و اطلاعيه‌اش بعد از بازگشت از قم مظاهر آن است.