وجود ذهني، حافظه و استدلال‌هاي پيچيده

برخي از اشكال‌هايي كه انديشمندان غربي به وجود ذهني وارد كرده‌اند نزد فيلسوفان ما تقريباً ناشناخته ‌است و پاسخ كاملي دريافت نكرده است. مثلاً يكي از مهم‌ترين و دشوارترين اشكال‌هاي انديشمندان غربي در اين زمينه اشكال چگونگي تصور امور پيچيده‌ است؛ چراكه ظاهراً هيچ انساني قادر نيست صورتي از امور پيچيده‌ در ذهن خود تشكيل دهد. مشكلي كه امور پيچيده‌ در حالت كلي خود براي وجود ذهني پديد مي‌آورد اقسام گوناگوني دارد. گاهي بايد يك امر پيچيده را به‌كمك حافظه به‌يادآوريم و در ذهن تصور نماييم. گاهي نيز بايد استدلالي پيچيده و بسيار طولاني را نخست در ذهن خود تصور بكنيم تا سپس بدان يقين منطقي داشته باشيم. و گاهي نيز يك استدلال پيچيده آن‌‌قدر طولاني است كه هيچ انسان عادي نمي‌تواند در كل عمر خود جزئيات استدلال را تصور نمايد و از اين‌رو صرفاً به‌ياري رايانه اثبات مي‌شود. ما در اين جستار همين سه قسم را – كه به حافظه گره‌خورده‌اند بررسي مي‌كنيم و مي‌كوشيم بيش‌تر بر پايه‌ي ديدگاه‌هاي انديشمندان مسلمان آن‌ها را واكاوي نماييم. پس از نقد ديدگاه‌هاي بالفعل و بالقوه‌ي انديشمندان مسلمان در پايان در مورد هر يك از اين سه قسم ديدگاه برگزيده‌ را پيش‌خواهيم‌نهاد. به‌مناسبت به اشكال‌هايي مقدّر نيز پاسخ خواهيم داد.