پاسخ‌ خفتگي و جوانه‌زني بذر باريجه (Ferula gummosa) تحت پيش‌تيمارهاي مختلف هورموني و سرمادهي مرطوب

مقدمه: باريجه يكي از مهم‌ترين گياهان دارويي بومي ايران است كه استفاده از فراورده‌ها و مشتقات آن در صنايع مختلف رواج فراوان يافته است. به همين دليل برداشت بي‌رويه اين‌گونه گياهي از رويشگاه‌هاي طبيعي گسترش يافته و باعث شده در فهرست گونه‌هاي گياهي درخطر انقراض قرار بگيرد. عدم وجود اطلاعات كافي در خصوص رفتار جوانه‌زني و روش‌هاي شكست خفتگي بذرهاي باريجه سبب شده است محققان علوم بذر توجه كمتري به اين‌گونه گياهي داشته باشند. ازاين‌رو، اين مطالعه به‌منظور بررسي تأثير تيمارهاي مختلف بر رفع خفتگي بذرهاي باريجه طراحي و اجرا شد. مواد و روش‌ها: در اين مطالعه از بذرهاي دو جمعيت باريجه جمع‌آوري‌شده از مراتع شهرستان بويراحمد و همچنين بذرهاي تهيه‌شده از شركت پاكان بذر اصفهان استفاده شد. بذرهاي باريجه به مدت 120 روز در معرض تيمار سرمادهي مرطوب و قابليت جوانه‌زني و رفع خفتگي بذرها مطالعه شد. همچنين به‌منظور ارزيابي جنبه كاربردي اين تيمار تأثير خشك‌كردن بذرها بر قابليت جوانه‌زني، پس از دريافت تيمار سرمادهي نيز مورد مطالعه قرار گرفت. در اين مطالعه تأثير پيش تيمارهاي مختلف هورموني شامل اسيد جيبرليك و سيتوكين‌ها (كينيتين و 6-بنزيل آمينوپورين) در غلظت‌هاي مختلف بر رفتار جوانه‌زني و خفتگي بذرها بررسي‌شد و تأثير اين تيمارها در توانايي رفع خفتگي بذرها مورد ارزيابي قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج نشان داد رفتار جوانه‌زني و خفتگي بذرهاي دو جمعيت باهم متفاوت بوده و تأثير تيمارهاي مختلف بر قابليت جوانه‌زني بذرها نيز متفاوت بود. در هردو جمعيت سرمادهي بذرها تا 60 روز موجب افزايش قابليت جوانه‌زني و پس از آن با افزايش دوره سرمادهي جوانه‌زني بذرها كاهش يافت. همچنين مشخص شد خشك‌كردن بذرها پس از سرمادهي موجب كاهش جوانه‌زني بذرها مي‌گردد. با بررسي علت اين موضوع مشخص شد، مهم‌ترين دليل كاهش قابليت جوانه‌زني بذرها در دوره‌هاي بلندمدت سرمادهي جوانه‌زدن بذرها در بستر سرمادهي و به عبارتي تفاوت در سطوح خفتگي بذرها در دوره‌هاي مختلف سرمادهي مرطوب بود. غلظت‌هاي مختلف اسيد جيبرليك و سيتوكينين‌ها نيز به‌طور معني‌داري موجب بهبود رفتار جوانه‌زني بذرها و رفع خفتگي در هر دو جمعيت باريجه شد. نتيجه‌گيري: نتايج اين مطالعه بيانگر وجود سطوح متفاوت از خفتگي بذر در جمعيت‌هاي مختلف باريجه بود. همچنين مشخص شد تيمار سرمادهي و پيش‌تيمار بذرها با استفاده از اسيد جيبرليك و پيش تيمارهاي هورموني به‌ويژه سيتوكينين‌ها مي‌تواند به‌طور قابل‌توجهي در رفع خفتگي بذرها مؤثر واقع شود. همچنين با توجه به تأثير تيمارهاي مختلف نتيجه‌گيري شد كه خفتگي در بذرهاي باريجه از نوع خفتگي مورفوفيزيولوژيك نيمه‌عميق و عميق مي‌باشد. جنبه‌هاي نوآوري: 1- تأثير تيمار سرمادهي در دوره‌هاي بلندمدت بر قابليت جوانه‌زني بذرهاي باريجه براي اولين بار بررسي شد. 2- تأثير پسابش حاصل از خشك كردن بذرهاي تيمارشده تحت دوره‌هاي مختلف سرمادهي بر قابليت جوانه‌زني بذرهاي باريجه براي اولين بار مورد ارزيابي قرار گرفت. 3- شاخص AUC (ناحيه زير منحني) به‌عنوان يك شاخص كاربردي در مقايسه رفع خفتگي بذرها براي اولين بار در مطالعات داخلي معرفي شد.