بررسي رابطه جرم «محاربه» و «افساد في‌الارض»؛ از مباني فقهي تا رويه قضايي

از جمله موضوع هاي چالشي و مهم در حقوق كيفري ايران، بررسي رابطه محاربه و افساد في الارض است؛ جرايمي كه با پيروزي انقلاب اسلامي وارد گفتمان عدالت كيفري ايران گرديده است. قانون مجازات اسلامي 1392 در مواد 279 و 286 دو عنوان مذكور را به  عنوان جرم مستقلي پيش‌بيني كرده است كه به چندين دهه اختلاف در رويه‌هاي قضائي پايان داد. بررسي سير تقنيني نشان‌دهنده اين است كه پس از انقلاب اسلامي، صرف نظر از فقدان قانون ماهوي مدون تا سال 1361، دادگاه هاي انقلاب با صدور احكام متعدد با عناوين محاربه و افساد في الارض به اتهام برخي از سران نظام گذشته و گروه هاي دخيل در اغتشاش ها و درگيري هاي منطقه اي رسيدگي مي كرد تا اينكه در قانون حدود و قصاص 1361 عنوان «محارب» تعريف شد و با وجود تفاوت در عنصر مادي، عنصر معنوي، قلمرو و حتي تاثير انگيزه در اين دو عنوان ماده 183 قانون مجازات اسلامي 1370 محارب و مفسد في الارض را منطبق بر يكديگر دانسته و در رديف هم قرار گرفتند. همچنين نگاهي به منابع فقهي نيز نشانگر اختلاف آراء به لحاظ استنباط از آيه 33 سوره مائده مي‌باشد. بسياري از فقها و مفسران اسلامي اين دو عنوان را يك وصف دانسته و برخي با مستقل دانستن آن‌ها در مفهوم يا مصداق، قائل به رابطه عموم و خصوص بين اين دو عنوان گرديده‌اند. نگارنده با استفاده از منابع كتابخانه و با رويكرد توصيفي تحليلي به بررسي متون فقهي و رويه‌هاي قضايي پرداخته و به اين نتيجه رسيده است كه رابطه بين دو عنوان «محاربه» و «افساد في الارض»، عموم و خصوص مطلق است.