بررسي پلوراليسم ديني در آثار عين القضات همداني

پلوراليسم ديني را معمولاً با جان هيك (۱۹۱۲ـ۲۰۱۹) مي‌شناسند. هيك با نگاهي برون ديني به اديان و مذاهب، آنان را در رسيدن به حقيقتِ هدايت و رستگاري محق مي‌دانست. او با استناد به پيش‌فرض‌هايي، ترجيح اين گفتمان بر رويكردهاي انحصارگرا و شمول گراي ديني را مدعي شد. پلوراليست‌هاي ديني با آگاهي از ظرفيت‌هاي دين اسلام كوشيدند برخي از عرفا و شاعران جهان اسلام را كه به‌زعم خود منطبق و هم‌داستان با آنان بودند، به جهانيان معرفي كنند، اما از توجه به عارف بزرگ قرن ششم عين القضات همداني (۴۹۲ـ۵۲۵ ق) كه به نظر مي‌رسد به لحاظ وسعت نظر در ميان شخصيت‌هاي اسلامي و ديني شخصيتي كم‌نظير باشدـ غفلت ورزيده‌اند. اين پژوهش به شيوه توصيفي ـ تحليلي درصدد است به اين پرسش پاسخ دهد كه نسبت بين نگاه منبسط و وسعت گرايانه ديني عين القضات با پلوراليسم ديني مطابق با معيار امروزي چگونه است؟ يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد كه عين القضات همداني، در هيچ يك از قالب‌هاي نوساخته و امروزي نمي‌گنجد. در برخي جهات، رهيافت‌هاي عين القضات در برابر پلوراليست‌ها قرار دارد، اما او به‌مثابه يك عالم ديني، در بررسي‌هاي تاريخي و دانشي خود به رهيافت‌هاي پلوراليست‌ها نزديك شده است و همه اديان و نظام‌هاي فكري غير ابراهيمي را نيز واجد بهره‌هايي از حقيقت مي‌داند. ازاين‌رو، براي شناخت انديشه‌هاي عين القضات در حوزه دين‌شناسي، بايد مدل و ميداني فراخ‌تر مطرح شود.