بازتاب اشعار مثنوي معنوي مربوط به داستان‌هاي پيامبران در نگاره‌هاي دوره صفوي

بيان مسئله: مثنوي معنوي مولوي يكي از برترين كتاب‌هاي ادبيات عرفاني كهن فارسي و حكمت پارسي پس از اسلام است كه مضامين عرفاني و ادبي آن يكي از موضوع‌هاي اصلي نگاره‌هاي دوره صفويه (9071135 ه.ق) محسوب مي‌شود. حكايات موجود در مثنوي دستمايه‌اي براي بيان انديشه‌هاي عرفاني مولوي است. سرچشمه اين داستان‌ها، قرآن و احاديث و رواياتي است كه مولوي از آن استفاده كرده و از داستان‌هاي پيامبران براي القاءِ مضامين عرفاني بهره گرفته است. از آنجا كه تبيين زيبايي‌شناسي هنر نگارگري مبتني بر آموزه‌هاي عرفاني به‌ويژه عالم خيال يا عالم مثال بوده است، هم‌راستا با حكايات مثنوي، هنرمندان نگارگر صفوي نيز با برداشت‌هايي از اشعار و انديشه‌هاي عرفاني مولوي و تأثير از آيات قرآني به تصويرگري اين داستان‌هاي ديني، به‌ويژه داستان‌هاي پيامبران همت گماشته‌اند و ماحصل بيان تصويري داستان‌هاي پيامبران به ‌شيوه فضاسازي چندساحتي نگارگري، نمود معاني حكمي و عرفاني در اين نگاره‌هاست. سؤال اصلي تحقيق به اين شرح است كه كاربرد چه عناصر بصري از نگاره‌هاي مثنوي و معنوي داستان‌هاي زندگي پيامبران دوره‌ صفوي نمود مضامين عرفاني و حكمي است؟هدف: هدف اصلي پژوهش در بر دارندة بررسي مفاهيم موجود در اشعار مثنوي معنوي در نگاره‌هاي دوره صفوي (با تكيه بر داستان‌هاي مثنوي مولوي) است.روش پژوهش: اين پژوهش به روش توصيفي و تحليلي و شيوه گردآوري اطلاعات به‌‌صورت كتابخانه‌اي (اسنادي)، در صدد بررسي ارتباط بين دو موضوع كاربرد عناصر بصري و شيوه فضاسازي در نگاره‌هاي عصر صفوي با مضامين عرفاني و مذهبي مثنوي معنوي با تكيه بر داستان‌هاي پيامبران است.يافته‌ها: يافته‌هاي پژوهش حاكي از اين است كه با توجه به ارتباط نزديك قوه‌خيال در نگارگري با مضامين عرفاني، انعكاس فضاهاي چندساحتي، عدم بُعدنمايي، كاربرد فرم يا صورت در نگاره‌هاي دوره صفوي بي‌شك متأثر از بينش عرفاني اسلامي است كه به نگارگري دوره صفوي معنا و مفهوم ويژه‌اي بخشيده و اوج كمال و انسجام نظام چندساحتي نگارگري ايراني در كنار ادبيات عرفاني در اين نگاره‌ها جلوه‌گر شده است.