اثر تغيير اقليم بر صفات فنولوژيك نخود (Cicer arietinum L.) تحت شرايط ديم و آبي در شهرستان گنبد

سابقه و هدف: نخود سومين محصول مهم حبوبات در جهان پس از لوبيا و نخودفرنگي است. تعدادي از دانشمندان اروپايي با مطالعه 542 گونه گياهي در 26 كشور اروپا كه شامل 125 هزار سري زماني بود دريافتند كه در فاصله سال‌هاي 1971 تا 2000 ميلادي در 78 درصد موارد سرعت نمو به دليل بالا رفتن دما افزايش يافته و طول مراحل كوتاه‌تر شده است. كوتاه‌تر شدن طول دوره رشد ناشي از افزايش دما در اغلب گياهان زراعي باعث كاهش عملكرد مي‌شود زيرا تابش كم تري جذب شده و زمان كم تري براي تجمع ماده خشك در اختيار گياه خواهد بود. هدف از انجام اين مطالعه بررسي اثرات تغيير اقليم بر صفات فنولوژيك گياه نخود در شهرستان گنبد، در جهت سازگاري و بهبود عملكرد براي شرايط آينده است. مواد و روش: ابتدا اطلاعات هواشناسي از ايستگاه هواشناسي سينوپتيك گنبد از سال 1993 تا 2017 ميلادي جمع‌آوري و پس از پردازش و تبديل ايام به روز از سال ميلادي (DOY) با استفاده از برنامه Srad-calc ميزان تشعشع خورشيدي بر اساس ساعات آفتابي و روز از سال محاسبه شد. سپس با تغيير در داده‌هاي هواشناسي بر اساس سناريوهاي تغيير اقليم داده‌هاي جديدي ايجاد شد. مدل SSM-iLegume-Chickpea براي شرايط ديم و آبي و هر كدام از سناريوها اجرا شد. نوع كاشت با توجه به شرايط آب و هوايي منطقه، پاييزه و نوع رقم آزاد انتخاب شد. شبيه‌سازي براي هر كدام از شرايط ديم و آبي، سه تاريخ كاشت مختلف (آذر، دي و بهمن) انتخاب و شبيه‌سازي‌ها براي 25 سال (2017-1993) انجام شد. يافته‌ها: با توجه به نتايج تجزيه واريانس، سناريوهاي تاريخ كاشت و تغيير اقليم روي تمام صفات فنولوژيك مورد بررسي در هر دو شرايط ديم و آبي در سطح يك درصد معني‌دار بود، در حالي كه اثر متقابل تاريخ كاشت و تغيير اقليم، به استثناي روز تا سبز شدن، بر روي ساير صفات در سطح يك درصد معني‌دار بود. با افزايش دما در اقليم آينده طول مراحل فنولوژي اعم از روز تا شروع گلدهي، روز تا شروع غلاف‌دهي، روز تا رسيدگي فيزيولوژيك و روز تا رسيدگي برداشت نسبت به شرايط كنوني كاهش خواهد يافت. بيش ترين كاهش طول مراحل فنولوژي مربوط به سناريوي افزايش دماي 6 درجه سانتي گراد و اثرات تركيبي دو برابر شدن غلظت Co2، كاهش دو درصدي بارندگي و افزايش دماي 6 درجه سانتي گراد نسبت به شرايط كنوني بود و كم ترين كاهش طول مراحل فنولوژيك به ترتيب در سناريوي‌هاي افزايش دما به ميزان 2 درجه سانتي گراد، اثرات تركيبي دو برابر شدن غلظت Co2، كاهش دو درصدي بارندگي و افزايش 2 درجه سانتي گراد دما در هر دو شرايط ديم و آبي مشاهده گرديد. بنابراين، به دليل عدم تغيير مراحل فنولوژيك تحت سناريوهاي دوبرابر شدن Co2 و كاهش دو درصدي بارندگي نسبت به شرايط كنوني و از طرفي به علت كاهش طول مراحل فنولوژيك تحت تأثير سناريوي افزايش دما و همچنين به دليل مشابه بودن نتايج سناريوهاي افزايش دما به تنهايي در مقايسه با اثرات تركيبي دوبرابر شدن Co2 و كاهش دو درصدي بارندگي و افزايش دما، مي‌توان فهميد كه تنها افزايش دما باعث كاهش طول مراحل فنولوژيك مي‌شود. نتيجه‌گيري: نتايج شبيه‌سازي‌ها در گنبد نشان داد افزايش غلظت Co2 در هر دو شرايط ديم و آبي و تاريخ كاشت‌هاي مختلف تأثيري روي مراحل فنولوژيك گياه نخود ندارد، اما افزايش دما به‌طور قابل ملاحظه‌اي دوره رشد محصول نخود را كاهش خواهد داد. در نتيجه گياه نخود سريع‌تر وارد مرحله زايشي شده، هم از شرايط دمايي و رطوبتي مطلوب‌تري در مراحل زايشي برخوردار شده و هم باعث زودرسي و در نهايت فرار از خشكي و گرماي آخر فصل و افزايش عملكرد در شرايط ديم خواهد شد. اما تأخير در كاشت نخود باعث كوتاهتر شدن دوره رشد نخود، عدم بهره‌وري از منابع موجود و كاهش عملكرد خواهد شد.