بررسي عملكرد و اجزاي عملكرد مخلوط غلات مختلف به تنش آبي در شرايط اكولوژيكي گرم و خشك

سابقه و هدف: براساس گزارشات سند 2030 (فائو، 2016) كشاورزي امروزه بيش از هر زمان ديگري با چالش مواجه است. نياز بيشتر مردم به موادغذايي ، كمبود آب، كاهش بهره‌وري زمين و كاهش نيروي كار كشاورزي، نياز به كشاورزي پايدار در جهان را بيش از پيش افزايش داده است. لذا هدف از انجام اين مطالعه ايجاد تنوع در سامانه‌زراعي غلات با استفاده از كشت‌مخلوط غلات زمستانه گندم نان، جو و تريتيكاله و واكنش آنها در برابر تنش‌آبي آخر فصل در شرايط اكولوژيكي گرم و خشك مي‌باشد.مواد و روش‌ها: به منظور بررسي واكنش عملكرد و اجزاء‌عملكرد كشت مخلوط ارقام مختلف غلات به تنش‌آبي در شرايط اكولوژيكي گرم و خشك،آزمايشي به صورت طرح اسپليت پلات در قالب طرح پايه بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در سال زراعي 1396-1397 در مزرعه تحقيقاتي دانشكده كشاورزي و منابع طبيعي داراب–دانشگاه شيراز انجام شد. در اين آزمايش فاكتور اول رژيم آبياري در دو سطح آبيار‌ي‌ نرمال و تنش‌آبي و فاكتور دوم شامل ده سطح از ژنوتيپ‌هاي (لاين جو پابلند EB-95-97 ،لاين جو پاكوتاه EB-95-97لاين گندم نان پاكوتاه S-92-19 ،رقم گندم نان پابلند خليل و يك رقم تريتيكاله جوانيلو)بودند كه به صورت سري‌جايگزيني كشت‌مخلوط رديفي دوتايي و خالص كشت شدند. كشت‌هاي مخلو‌ط دوتايي به صورت يك در ميان رديفي كه شامل: جو پاكوتاه–جو پابلند (يك رديف جو پاكوتاه+يك رديف جو پابلند)، جو پاكوتاه– تريتيكاله (يك رديف جو پاكوتاه+يك رديف تريتيكاله)، جو پابلند–تريتيكاله (يك رديف جو پا بلند+يك رديف تريتيكاله)، گندم پاكوتاه–تريتيكاله (يك رديف گندم پاكوتاه+يك رديف ترتيكاله) و گندم پابلند تريتيكاله (يك رديف گندم پابلند+يك رديف تريتيكاله) با نسبت كاشت 50:50 و كشت‌خالص شامل: جو پاكوتاه،جو پابلند،تريتيكاله،گندم پابلند و گندم پاكوتاه با نسبت كاشت 100:0 بود. با توجه به تراكم بوته (400 بوته در متر مربع براي جو،450 بوته در متر مربع براي گندم و تريتيكاله (بذور مربوط به هر پلات) و به‌طور دقيق هر خط كاشت ( قبل از كاشت با توجه به وزن هزار دانه محاسبه و اندازه‌گيري شد و در پاكت‌هاي جداگانه قرار داده شدند و به هنگام كاشت بر روي هر پشته كه (شامل دو خط كاشت) كشت شدند. برداشت نهايي گياه زراعي بعد از حذف رديف‌ها به صورت دستي انجام شد. صفاتي مانند: وزن هزاردانه، عملكرد بيولوژيك، شاخص برداشت،تعداد سنبلچه در سنبله،تعداد سنبله در بوته،طول سنبله،ارتفاع گياه و عملكرد دانه اندازه‌‌گيري شد.يافته‌ها: نتايج اين آزمايش نشان داد كه بيشترين عملكرد دانه در كشت‌مخلوط گندم پابلند–تريتيكاله با عملكرد 9472 كيلوگرم در هكتار در شرايط آبياري‌نرمال و كمترين عملكرددانه در كشت‌خالص جو پاكوتاه در شرايط تنش‌آبي با ميانگين 3934 كيلوگرم در هكتار به دست آمد. نتايج ضرايب‌همبستگي در شرايط آبياري‌نرمال نشان داد كه بين عملكرد دانه با عملكرد بيولوژيك در شرايط آبياري‌نرمال (**0.847=r) وتنش‌آبي (**0.792=r) بيشترين همبستگي مثبت و معني‌داري وجود دارد. نتيجه‌گيري: سيستم كشت مخلوط گندم پابلندتريتيكاله تحت شرايط آبياري‌نرمال نسبت به سيستم كشت‌خالص گندم پابلند 16 درصد افزايش عملكرد نشان داد در حالي كه با سيستم كشت‌خالص تريتيكاله تفاوت معني‌داري را نشان نداد. وجود پوشش گياهي بيشتر،وجود علف‌هاي هرز كمتر،پايين‌تر بودن دماي سايه‌انداز و به دنبال آن بالاتر بودن فتوسنتز جاري در شرايط تنش‌آبي و بالاتر بودن اجزاي‌عملكرد در سيستم‌هاي كشت‌مخلوط نسبت به كشت‌خالص غلات مختلف مي‌باشد كه مجموع اين عوامل باعث بالا بودن عملكرد دانه در نظام‌هاي كشت مخلوط نسبت به كشت‌خالص غلات مختلف شد. كاهش عملكرد در كشت‌خالص نسبت به كشت‌مخلوط به دليل تنش‌آبي در مرحله پر شدن دانه مي‌باشد. بنابراين كشت‌مخلوط در شرايط تنش‌آبي نسبت به كشت‌خالص بازده بهتري را نشان مي‌دهد كه احتمالا به دليل كاهش رقابت برون‌گونه‌اي در كشت مخلوط ارقام مي‌باشد.