اثر كشت مستقيم و نشايي كلزاي بهاره در تراكم‌هاي مختلف بوته و در شرايط كشت تأخيري بر رشد و عملكرد دانه در منطقه مغان

سابقه و هدف: رعايت تاريخ كاشت مناسب در كلزا امكان رشد و نمو كافي را به گياه زراعي داده و اثرات خسارت‌زاي ناشي از تنش‌ها را به حداقل مي‌رساند. از طرف ديگر، بارندگي‌هاي اوايل پاييز و مشكل تهيه زمين به‌موقع، در دسترس نبودن زمين به دليل برداشت كشت‌هاي تابستانه مانند بادام‌زميني در منطقه مغان باعث تأخير در تاريخ كاشت به‌هنگام محصولات پاييزه مانند كلزا مي‌شود. مشكلات تأمين آب جهت آبياري اول براي استقرار و سبز مناسب مزرعه كلزا، حمله آفاتي مانند كك در كشت‌هاي كرپه، احتمال خسارت تنش سرما و يخ‌زدگي و همچنين، افت عملكرد به دليل برخورد كلزا به تنش خشكي و گرماي آخر فصل به دليل تأخير در كاشت از مشكلات عمده زراعت كلزا در منطقه مغان است. در اين ميان، كشت نشايي كلزا مي‌تواند مشكلات موجود را از ميان برداشته و راهكار مناسبي در شرايط مذكور باشد.مواد و روش‌ها: به‌منظور ارزيابي زراعي و مقايسه كشت مستقيم و كشت نشايي كلزاي بهاره در تراكم‌هاي مختلف بوته و در شرايط كشت تأخيري در منطقه مغان، آزمايشي به صورت طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار در دو سال زراعي 1399-1398 و 1400-1399 اجرا شد. تيمارهاي آزمايشي شامل كشت مستقيم بذر به عنوان شاهد به ميزان 6 كيلوگرم در هكتار، كشت نشايي با تراكم‌هاي 20، 30 و 40 بوته در متر مربع هر كدام به دو صورت ريشه لخت و ريشه پر و نيز با يك نشا و دو نشا در حفره كاشت بودند. در طي آزمايش از صفات روز تا شروع گلدهي، روز تا پايان گلدهي، مدت گلدهي، طول دوره رشد، ارتفاع بوته، ارتفاع اولين خورجين از سطح زمين، قطر ساقه، تعداد شاخه فرعي، طول خورجين، قطر خورجين، تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين، وزن‌هزاردانه و عملكرد دانه يادداشت‌برداري شد. همبستگي بين صفات و تجزيه عليت براي بررسي اثرات مستقيم و غيرمستقيم بر عملكرد دانه انجام شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه كشت نشايي به طور ميانگين باعث كاهش معني‌دار صفات فنولوژيك شروع گلدهي (145.5 درجه روز رشد)، پايان گلدهي (207.8 درجه روز رشد) و طول دوره رشد (158.9 درجه روز رشد) و افزايش مدت گلدهي (156.6 درجه روز رشد) در مجموع سال‌هاي آزمايشي شد. همچنين، كشت نشايي باعث افزايش معني‌دار در صفات قطر ساقه (2.8 ميلي‌متر)، تعداد شاخه فرعي (2.3)، قطر خورجين (0.6 ميلي‌متر)، تعداد خورجين در بوته (158.2)، تعداد دانه در خورجين (3.3)، وزن هزاردانه (0.69 گرم) و عملكرد دانه (1894.4 كيلوگرم در هكتار) شد. در تيمار شاهد به‌صورت كشت مستقيم تأخيري، عملكرد دانه در مجموع سال‌هاي آزمايشي افت عملكرد ۲/6۲ درصد (1150.7 كيلوگرم در هكتار) در مقايسه با تيمارهاي كشت نشايي (3045.1 كيلوگرم در هكتار) از خود نشان داد. با مقايسه ميانگين تيمارهاي ريشه لخت مشخص شد كه تيمار ۴۰ بوته در متر مربع نسبت به تيمارهاي 30 و 20 بوته در متر مربع از تعداد خورجين در بوته، وزن هزاردانه و عملكرد دانه بالاتري برخوردار بود و اختلاف معني‌داري با آن‌ها داشت. همبستگي فنوتيپي بين صفات زراعي نشان داد عملكرد دانه با صفات فنولوژيك شروع گلدهي (**0.90-)، پايان گلدهي (**0.90-) و طول دوره رشد (**0.77-) همبستگي منفي و معني‌دار و با صفت مدت گلدهي (0.52) همبستگي مثبت اما غيرمعني‌دار داشت. نتايج تجزيه رگرسيون گام به گام نشان داد كه دو صفت تعداد خورجين در بوته (*0.241) و قطر خورجين (*0.229) به ترتيب بيش‌ترين تأثير مستقيم و مثبت معني‌دار و صفت پايان گلدهي (**0.559-) بيش‌ترين تأثير مستقيم منفي و معني‌دار را روي عملكرد دانه داشتند. نتيجه‌گيري: در شرايط كشت تاخيري، كشت نشايي ريشه لخت كلزا با تراكم 40 بوته در متر مربع و يك نشا در حفره كاشت نسبت به كشت نشايي ريشه‌پر و كشت مستقيم داراي برتري از نظر عملكرد دانه و صفات فنولوژيك بوده و قابل توصيه در منطقه مغان است.